واقعیت عقل در قرآن و احادیث

در بعضی از آیات کریمه قرآن درباره واقعیت عقل چنین آمده است:
1-«و تلک الأمثال نضربها للناس، و ما یعقلها إلا العالمون» (عنکبوت/34)
«این، مثال هایی است که برای مردمان (در قرآن می آوریم) و تنها دانایانند که با به کارگیری عقل خویش، به کنه آنها پی می برند»
حدیث
1-«الامام الصادق(ع): فی جواب من قال له: ما العقل؟ قال: ما عبد به الرحمان و التسب به الجنان»؛ «امام صادق(ع) -در پاسخ این پرسش که «عقل چیست؟» فرمود: عقل همان (نور و نیروی باطنی) است که خدا پرستان خدا را به وسیله آن (می شناسند و) می پرستند و صالحان راه رسیدن به بهشت را به راهنمایی آن می پیمایند.
2-«الامام الرضا (ع): ان الله خلق العقل فقال له: «اقبل» فاقبل و قال له: «ادبر» فادبر؛ فقال :«وعزتی و جلالی ما خلقت شیئا أحسن منک، أو أحب الی منک، بک أخذ و بک أعطی»؛ «امام رضا (ع): خداوند عقل را آفرید، سپس به او گفت: «پیش بیا». او (اطاعت کرد) آمد. بعد به او گفت: «باز گرد». او ( اطاعت کرد و) بازگشت. آنگاه خداوند فرمود: (به عزت و جلال خودم سوگند، مخلوقی زیبا تر ومحبوب تر از تو نیافریدم. به وسیله تو مردمان را به کیفر می رسانم (در صورتی که بر خلاف حکم و تشخیص تو عمل کرده باشند) و پاداش می دهم (در صورتی که بر طبق حکم و تشخیص تو رفتار نموده باشند.)
ازاین دو حدیث و امثال آن، تعریف عقل حقیقی به دست می آید و "عقل" از "شبه عقل" متمایز می گردد. عقل واقعی، نوری است در کانون وجود انسان، که حقیقت عالی هستی، یعنی آفریدگار را به انسان می شناساند و توجه انسان را به سوی او معطوف می دارد، و غیر او را از نظر انسان می اندازد و همواره آدمی را -در صورتی که این نور را نپوشاند و تیره و تار نسازد- به توجه به آفریدگار و پرستش او و ترک مخالفت با دستور های او و کسب رضای او و دل کندن از هر چه غیر او و روی آوردن به سوی او و خواستن هر چیز از او، و در سختی ها پناه جویی به او، فرا می خواند و حقیقت خود این نور، حقیقت شناخت و توجه و حب است به آفریدگار و اطاعت و تسلیم در برابر او، چنان که در حدیث بالا گذشت.

Sources

Keywords