اهمیت اخبار و مراجعه تعقلی به آنها در سخنان علما

برای تأکید بر اهمیت مراجعه به اخبار و احادیث در باب معارف یقینی و علوم اعتقادی باید گفت که نه تنها نمی توان گرایش یاد شده را به اخباریگری نسبت داد، بلکه اصالت آن را هیچگاه نباید فراموش کرد (البته با همان قید تفقه و فهم تعقلی آن تعالیم، فهم اسلامی و قرآنی خالص نه جز آن)، در غیر این صورت ما باید بسیاری کسان را از بزرگان و اساطیر فقه و فلسفه، به اخباریگری متهم کنیم. این به ذکر چند نمونه می پردازیم:

1- صدرالمتألهین شیرازی
ملاصدرا در تفسیر سوره یس می فرماید: از این بپرهیز که بخواهی، جز از طریق خبر و ایمان به غیب، حقایق احوال معادی را دریابی...

2- آق علی مدرس
آق علی مدرس میفرماید: طریق نجات آن است که انسان -پس از اطلاع بر رئوس مسائل اعتقادیه- بنای خود را بر این گذارد، که هر یک از آنها مطابق اعتقاد ائمه معصومین است، معتقد باشد، و هر یک از آنها که مطابق نباشد، منکر به همین قدر ناجی بود.

3- شیخ مرتضی انصاری
شیخ مرتضی انصاری در این باره می فرماید: هرگاه از دلیل نقلی، قطع حاصل شود، مانند قطعی که از اجماع همه شرایع بر حدوث زمانی عالم حاصل می شود، دیگر دلیل قطعی مستند به دلیلی عقلی (از قبیل محال بودن تخلف اثر از موثر که گفته می شود)، برخلاف آن حاصل نخواهد گشت. و اگر چنین دلیلی پیدا شد، صورت برهانی بیش نیست که در برابر امری بدیهی ارزشی ندارد.

4- سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
عالم جامع سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، پس از بیان معاد در حکمت متعالیه می فرماید: لیکن در نزد این ضعیف، التزام به این قول بسیار صعب و دشوار است، زیرا که بطور قطع مخالف با ظواهر بسیاری از آیات، و مباین با صریح اخبار معتبره است.

5- شهید مرتضی مطهری
شهید مطهری میگوید: امثال ملاصدرا گفته اند، معاد جسمانی است، اما همه معاد جسمانی را برده اند در داخل خود روح و عالم ارواح. یعنی گفته اند این خصایص جسمانی در عالم ارواح وجود دارد... اما البته این مطلب هم مشکل را حل نکرده است، یعنی ما این را با مجموع آیات قرآن نمی توانیم تطبیق کنیم؛ با اینکه حرف خیلی خوبی است و آن را با دلایل علمی هم می شود تأیید کرد، ولی معاد قرآن را با این مطلب نمی شود توجیه کرد، چون معاد قرآن تنها روی انسان نیست، روی همه عالم است. قرآن اساسا راجع به عالم ماده بحث می کند نه تنها انسان: «إذا الشمس کــورت* و إذا النجوم النکدرت* و إذا الجبال سیرت؛ آنگاه كه خورشيد به هم درپيچد* و آنگه كه ستارگان همى ‏تيره شوند* و آنگاه كه كوهها به رفتار آيند» (تکویر/ 1-3)، مربوط به قیامت است: «یوم تبدل الأرض غیر الأرض؛ روزى كه زمين به غير اين زمين مبدل گردد» (ابراهیم/ 48) فقط ارض روح ما را نمی گوید؛ قرآن ارض (همین زمین) را دارد می گوید، و سایر آیاتی که در قرآن هست... تنها آن (یعنی نظر ملاصدرا) نمی تواند معاد را حل کند.
این بزرگواران، بصراحت، با استناد به مخالفت دیدگاه فلسفی، در موضوع حدوث و موضوع معاد، با آیات و اخبار، آن را غیرقابل قبول می شمارند. بزرگانی که اخباری نیستند، بلکه از ناقدان مهم اخباریگری به شمار می روند.

Sources

Keywords