اعمال نیک و بد مسلمان و ‏غیر مسلمان از نظر عدل الهی

به طور خلاصه درباره اعمال نیک و بد مردم مسلمان و غیر مسلمان باید گفت:
- هر یک از سعادت و شقاوت درجات و مراتبی دارد، نه اهل سعادت در یک درجه و مرتبه اند و نه اهل شقاوت، این مراتب و تفاوت ها درباره اهل بهشت به عنوان درجات و درباره اهل جهنم به عنوان درکات تعبیر می شود. چنین نیست که همه اهل بهشت از اول به بهشت بروند، همچنان که همه اهل جهنم خالد نیستند، یعنی برای همیشه در جهنم باقی نمی مانند. بسیاری از بهشتیان آنگاه به بهشت خواهند رفت که دوران های بسیار سختی از عذاب در برزخ یا آخرت تحمل کنند، یک نفر مسلمان و شیعه باید بداند که فرضا ایمان سالمی با خود ببرد، اگر خدای ناخواسته در دنیا مرتکب فسق ها و فجورها و ظلم ها و جنایت ها بشود مراحل بسیار سختی را در پیش دارد و بعضی از گناهان خطر بالاتری دارد و احیانا موجب خلود در آتش است.
- افرادی که به خدا و آخرت ایمان ندارند، طبعا هیچ عملی را به منظور بالا رفتن به سوی خدا انجام نمی دهند و چون به این منظور انجام نمی دهند قهرا سیر سلوکی از آنها به سوی خدا و عالم آخرت صورت نمی گیرد، پس طبعا آنها به سوی خدا و ملکوت خدا بالا نمی روند و به بهشت نمی رسند، یعنی به مقصودی که به سوی آن نرفته اند، به حکم آنکه نرفته اند نمی رسند.
- افرادی که به خدا و آخرت ایمان دارند و اعمال با انگیزه تقرب به خدا انجام می دهند و در کار خود خلوص نیت دارند، عمل آنها مقبول درگاه الهی است و استحقاق پاداش و بهشت می یابند اعم از آنکه مسلمان باشند یا غیر مسلمان. غیر مسلمانانی که به خدا و آخرت ایمان دارند و عمل خیر به قصد تقرب به خداوند انجام می دهند، به موجب اینکه از نعمت اسلام بی بهره اند طبعا از مزایای استفاده از این برنامه الهی اسلام محروم می مانند، از اعمال خیر آنها آن اندازه مقبول است که با برنامه الهی اسلام منطبق است مانند انواع احسان ها و خدمت ها به خلق خدا. اما عبادات مجعوله که اساس ندارد طبعا نامقبول است و یک سلسله محرومیت ها که از دست نارسی به برنامه کامل ناشی می شود شامل حال آنها می گردد طبعا نا مقبول است و یک سلسله محرومیت ها که از دست نارسی به برنامه کامل ناشی می شود شامل حال آنها می گردد.
- عمل خیر مقبول، اعم از آنکه از مسلمان صادر شود یا از غیر مسلمان، یک سلسله آفت ها دارد که ممکن است بعد عارض شود و آن را فاسد نماید. در رأس همه آن آفت ها، جحود و عناد و کافر ماجرایی است. علیهذا اگر افرادی غیر مسلمان اعمال خیر فراوانی به قصد تقرب به خدا انجام دهند، اما وقتی که حقایق اسلام بر آنها عرضه گردد تعصب و عناد بورزند و انصاف و حقیقت جویی را کنار بگذارند، تمام آن اعمال خیر هبا و هدر است «کرماد اشتدت به الریح فی یوم عاصف؛ همچون خاکستری است که در روز طوفانی باد شدیدی بر آن بوزد.» (ابراهیم/18)
- مسلمانان و سایر اهل توحید واقعی اگر مرتکب فسق و فجور شوند و به برنامه عملی الهی خیانت کنند مستحق عذاب های طولانی در برزخ و قیامت خواهند بود و احیانا به واسطه بعضی از گناهان، مانند قتل مؤمن بی گناه عمدا، برای ابد در عذاب باقی خواهند ماند.
- اعمال خیر افرادی که به خدا و قیامت ایمان ندارند و احیانا برای خدا شریک قائلند موجب تخفیف و احیانا رفع عذاب آنها خواهد بود.
- سعادت و شقاوت تابع شرایط واقعی و تکوینی است نه شرایط قراردادی.
- آیات و روایاتی که دلالت می کند خداوند عمل صالح و خیر را قبول می فرماید تنها ناظر به حسن فعلی اعمال نیست؛ از نظر اسلام، عمل، آنگاه خیر و صالح محسوب می گردد که از دو جهت حسن داشته باشد: جهت فعلی و جهت فاعلی.
- آیات و روایاتی که دلالت می کند اعمال منکران نبوت یا امامت مقبول نیست، ناظر به آن است که آن انکارها از روی عناد و لجاج و تعصب باشد، اما انکارهایی که صرفا عدم اعتراف است و منشأ عدم اعتراف هم قصور است نه تقصیر، مورد نظر آیات و روایات نیست. این گونه منکران از نظر قرآن کریم، مستضعف و مرجون لامر الله به شمار می روند.
- به نظر حکماء اسلام از قبیل بوعلی و صدر المتألهین، اکثریت مردمی که به حقیقت اعتراف ندارند قاصرند نه مقصر، چنین اشخاصی اگر خداشناس نباشند معذب نخواهند بود -هر چند به بهشت هم نخواهند رفت- و اگر خدا شناس باشند و به معاد اعتقاد داشته باشند و عملی خالص قربة الی الله انجام دهند پاداش نیک عمل خویش را خواهند گرفت. تنها کسانی به شقاوت کشیده می شوند که مقصر باشند نه قاصر.

Sources

Keywords