استغنا و آزادگی از نظر امام علی (ع)

امام علی (ع) می فرماید: اگر نیکی کنی به کسی و او را مشمول انعام و خوبی قرار دهی آن کس هر که باشد رهین احسان تو و در فرمان تو و تو نسبت به او فرمانده خواهی بود، و اگر نسبت به کسی استغنا و بی نیازی بورزی آن کس هر که باشد و دارای هر مقام باشد تو نیز مانند او و شخصی مثل او خواهی بود و اگر نسبت به کسی نیاز بورزی و از او حاجت بخواهی و استمداد کنی آن کس هر که باشد تو بنده او و رهین او و زیردست او خواهی بود.
این کلمات بزرگ چنانکه ظاهر است مربوط به عزت و شرافت و آزادگی و زندگی شرافتمندانه است. برای انسان در این جهان موهبتی بزرگ تر از احساس عزت و شرافت نیست و هیچ زنجیری و زندانی بالاتر و خرد کننده تر از این نیست که احساس نماید در زندگی اسیر و مقهور و بنده دیگران است، ناچار است عقیده دیگران را بجای عقیده خود بگیرد و اراده دیگران را بجای اراده خود اجرا کند، فکر و نقشه دیگران را بجای فکر و نقشه خود عمل کند، به هوا و هوس و آرزوهای دیگران احترام بگزارد، تن به ذلت و اسارت و ستم بدهد. برای آزادمردان، مردن و زیر خاک رفتن بسی ترجیح دارد بر اینکه خوار و ذلیل و اسیر و بنده زندگی کنند.
امیرالمؤمنین به فرزند برومندش حسن بن علی می فرماید: هرگز بنده دیگران نباش، خداوند تو را حر و آزاد آفریده است.
علی (ع) در ضمن جمله هایی که در اول گفتار از آن حضرت نقل کردیم، به راه و طریقی که حس آزادمنشی و شرافت انسان را حفظ می کند اشاره می کند، می فرماید: آن چیزی که بشر را اسیر می سازد همانا احتیاج و قبول کردن عطایا و بخششهای مردم است. احتیاج و دست پیش این و آن دراز کردن است که شرافت انسان را لکه دار می کند و همانا بی نیازی و احتیاج نداشتن است که حافظ کرامت و عزت و شرافت آدمی است و از همین جاست که کار و کسب و هر چیزی که احتیاج انسان را از ابنای نوع خودش رفع می کند مقام مقدس و محترمی پیدا می کند، زیرا چه چیزی مقدس تر و محترم تر از آن چیزی که آبرو و حیثیت آدمی را نگهداری کند.
ایضا به آن حضرت نسبت داده شده که فرمود: اگر می خواهی آزاد باشی و حریت داشته باشی مانند بندگان و غلامان زحمت بکش و کار کن، امید و آرزوی خود را از مال و ثروت جمیع فرزندان آدم قطع کن، هرگز چشم طمع به مال و ثروت و اندوخته دیگران نداشته باش. اگر کار و کسبی به تو پیشنهاد شد نگو این کار کسر شأن من است و درجه و مقام مرا در اجتماع پست می کند، زیرا هیچ چیز به اندازه اینکه انسان از دیگران توقع و تقاضا داشته باشد و از دیگران استمداد مالی کند انسان را پست و حقیر و خوار نمی کند. تو تا وقتی که نسبت به دیگران بی نیازی و استغنا بورزی و چشم طمع به مال کسی نداشته باشی و از احدی عطیه و هدیه نخواهی و از کسی توقع و تقاضا نداشته باشی از همه مردم بلندقدرتر خواهی بود.
رسول خدا فرمود: از رحمت خدا دور است آن کسی که سنگینی زندگانی خود را روی دوش اجتماع بیندازد.
در حدیث دیگر است: آن کس که برای عائله خود زحمت می کشد و رنج می برد مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند.

Sources

Keywords