جلباب در لغت و تفسیر

در المنجد می نویسد: "الجلباب: القمیص او الثوب الواسع" (جلباب یعنی پیراهن یا لباس گشاد). در مفردات راغب که کتاب دقیق و معتبری است و مخصوص شرح لغت های قرآن کریم نگاشته شده است می گوید: "الجلابیب: القمص و الخمر" (یعنی پیراهن و روسری). قاموس می گوید: "و الجلباب کسرداب و سنمار: القمیص و ثوب واسع للمرأه دون الملحفة او ما تغطی به ثیابها من فوق کالملحفة، او هو الخمار؛ یعنی جلباب عبارت است از پیراهن و یک جامه گشاد و بزرگ کوچکتر از ملحفه. و یا خود ملحفه (چادر مانند) که زن به وسیله آن تمام جامه های خویش را می پوشد، یا چارقد". در لسان العرب می نویسد: "الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون الرداء تغطی به المرأه رأسها و صدرها؛ یعنی جلباب جامه ای است از چارقد بزرگتر و از عبا کوچکتر. زن به وسیله آن سر و سینه خود را می پوشاند". عبارت "کشاف" نیز قریب به همین است. و در تفسیر مجمع البیان آنجا که لغت را معنی می کند می گوید: "الجلباب خمار المرأه الذی یغطی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجة؛ یعنی جلباب عبارت است از روسری ای که در موقع خروج از منزل به کار برده می شود و سر و صورت را با آن می پوشانند". ولی ضمن تفسیر آیه می گوید: "ای قل لهولاء فلیسترن موضع الجیب بالجلباب و هو الملائة التی تشتمل بها المرأه؛ یعنی مقصود این است که با روپوشی که زن به خود می گیرد محل گریبان را بپوشاند". بعد می گوید: "و گفته شده است که جلباب همان چارقد است و مقصود آیه این است که زنان آزاد در وقت بیرون رفتن پیشانی ها و سرها را بپوشانند".
چنانکه ملاحظه می فرمائید معنی جلباب از نظر مفسران چندان روشن نیست. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که در اصل لغت، کلمه جلباب شامل هر جامه وسیع می شده است، ولی غالبا در مورد روسری هائی که از چارقد بزرگتر و از ردا کوچکتر بوده است به کار می رفته است. ضمنا معلوم می شود دو نوع روسری برای زنان معمول بوده است: یک نوع روسری های کوچک که آنها را خمار یا مقنعه می نامیده اند و معمولا در داخل خانه از آنها استفاده می کرده اند. نوع دیگر روسری های بزرگ که مخصوص خارج منزل بوده است.
این معنی با روایاتی که در آنها لفظ جلباب ذکر شده است نیز سازگار است، مانند روایت عبیدالله حلبی که در تفسیر آیه 61 سوره نور نقل کردیم. مضمونش این بود که در مورد زنان سالخورده جایز است خمار و جلباب را کنار بگذارند و نگاه به موی آنها مانعی ندارد. از این جمله فهمیده می شود که جلباب وسیله پوشانیدن موی سر بوده است. همچنین در روایات دیگر در کافی (کافی جلد 5، صفحه 522) در تفسیر همان آیه وارد شده است که حضرت صادق (ع) می فرماید: «الخمار و الجلباب اذا کانت المرأه مسنة»؛ یعنی وقتی زن سالخورده ای باشد جایز است چارقد و روسری را زمین بگذارد." بنابراین مقصود از نزدیک ساختن جلباب، پوشیدن با آن می باشد، یعنی وقتی می خواهند از خانه بیرون بروند روسری بزرگ خود را با خود بردارند.
البته معنی لغوی نزدیک ساختن چیزی، پوشانیدن با آن نیست بلکه از مورد، چنین استفاده می شود. وقتی که به زن بگویند جامه ات را به خود نزدیک کن مقصود این است که آن را رها نکن، آنرا جمع و جور کن، آنرا بی اثر و بی خاصیت رها نکن و خود را با آن بپوشان. استفاده زنان از روپوش های بزرگ که بر سر می افکنده اند دو جور بوده است: یک نوع صرفا جنبه تشریفاتی و اسمی داشته است همچنانکه در عصر حاضر بعضی بانوان چادری را می بینیم که چادر داشتن آنها صرفا جنبه تشریفاتی دارد. با چادر هیچ جای بدن خود را نمی پوشانند، آن را رها می کنند. وضع چادر سرکردنشان نشان می دهد که اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه نیستند و از اینکه مورد بهره برداری چشمها قرار بگیرند ابا و امتناعی ندارند. نوع دیگر برعکس بوده و هست: زن چنان با مراقبت جامه های خود را به خود می گیرد و آن را رها نمی کند که نشان می دهد اهل عفاف و حفاظ است. خودبخود دورباشی ایجاد می کند و ناپاکدلان را مأیوس می سازد. بعدا خواهیم گفت که تعلیلی که در ذیل جمله آمده است مؤید همین معنی است.

Sources

Keywords