ایمان به خدا و اقرار به ولایت شرط شفاعت

در قرآن کریم داریم: «یوم نحشر المتقین إلی الرحمـ'ن وفدا * و نسوق المجرمین إلی جهنم وردا * لا یملکون الشفـاعة إلا من اتخذ عند الرحمـان عهدا؛ روز قیامت روزی است که ما مردمان متقی و پرهیزکار را مجتمعا به سوی خداوند رحمن محشور می گردانیم و مردمان مجرم را به سوی ورود در جهنم روانه می سازیم و آنها تملک شفاعت را ندارند، مگر آن کسی که در نزد خداوند رحمن عهدی را پذیرفته باشد» (مریم/ 85-87) و چون مراد از شفاعت در اینجا مصدر مبنی للمفعول است، یعنی شفاعت شدن، نه شفاعت کردن؛ فلهذا به دست می آید که از مجرمان آن کسی که عهد خدا را پذیرفته باشد مستحق شفاعت است زیرا که هر مجرمی کافر نیست و دخول در آتش برای او حتمی نیست؛ به دلیل آنکه در قرآن مجید وارد است: «إنه من یأت ربه مجرما فإن له جهنم لا یموت فیها و لایحیی * و من یأته مؤمنا قد عمل الصـ'لحـ'ت فأولـ'´ئک لهم الدرجـ'ت العلی؛ حقا آن کسی که به سوی پروردگارش رود و مجرم باشد، برای اوست جهنم که در آن نه می میرد و نه زنده می ماند و هر کس که با ایمان باشد و اعمال صالحه به جای آورده باشد و به سوی پروردگارش رود، برای ایشان درجات و مقامات بلند پایه ایست» (طه/74-75) ما می دانیم که هر کس ایمان و عمل صالح نداشته باشد، مجرم است، چه اینکه اصلا ایمان نیاورده باشد و چه اینکه ایمان آورده باشد و عمل صالح انجام نداده باشد و بنابراین بعضی از مجرمین هستند که بر دین حق می باشند ولی عمل صالح ندارند؛ اینانند آن کسانی که عهد خدا را پذیرفته اند و در آیه «لا یملکون الشفـاعة إلا من اتخذ عند الرحمـ'ن عهدا» استثناء شده اند و عهد خدا در آیه زیر بیان شده است:
«ألم أعهد إلیکم یـابنی ءادم أن لا تعبدوا الشیطـان إنه و لکم عدو مبین * و أن اعبدونی هـذا صراط مستقیم؛ (خداوند به بنی آدم خطاب می فرماید:) ای فرزندان آدم! آیا من با شما عهد نکردم که شیطان را عبادت مکنید، چون او دشمن آشکار شماست! و مرا عبادت کنید، اینست صراط مستقیم!» (یس/ 60-61)
جمله «أن اعبدونی» عهد است، به معنای امر و فرمان؛ یعنی فرمان و امر مرا بپذیرید! و جمله «هـذا صراط مستقیم» عهد است به معنای التزام؛ یعنی ملتزم صراط مستقیم که دارای هدایت و سعادت و نجات است بوده باشید و بنابراین مجرمانی که عهد خدا را پذیرفته باشند ولیکن عمل صالح ننموده باشند به واسطه گناهانشان به دوزخ می روند و چون ایمان دارند و عهد خدا را قبول کرده اند به واسطه شفاعت از آن خارج می شوند و اشاره به همین عهد خداست آیه: «و قالوا لن تمسنا النار إلا أیاما معدودة قل أتخذتم عند الله عهدا؛ یهود می گویند: آتش بدن ما را مس نمی کند، مگر چند روز معدودی. ای پیامبر به آنها بگو آیا شما عهدی را در نزد خدا نموده اید!؟» (بقره/ 80) یعنی آن کسانی که اتخاذ عهد کرده اند، از آتش بیرون می آیند و مدتی بیش در دوزخ نمی مانند و این همان مفادی است که بیان شد که مورد شفاعت در روز قیامت کسانی هستند که متدین به دین حق بوده باشند و مرتکب معاصی کبیره شده اند و ایشانند که خداوند از دینشان راضی است.
شیخ طبرسی در ذیل آیه «لا یملکون الشفـاعة إلا من اتخذ عند الرحمـان عهدا» فرموده است که: مجرمان قدرت بر شفاعت ندارند و بنابراین نه می توانند شفاعت کنند و نه در وقتی که اهل ایمان شفاعت می کنند برای بعضی دیگر از مؤمنین، کسی برای آنها شفاعت می کند. چون ملکیت و دارا بودن شفاعت بر دو قسم است: اول آنکه برای غیر شفاعت کند و دوم آنکه از غیر استدعای شفاعت برای خود کند. خداوند در اینجا بیان کرده است که: این دسته کفار، نه شفاعت غیر درباره آنان پذیرفته است و نه شفاعت آنان درباره غیر و معنای «إلا من اتخذ عند الرحمـان عهدا» اینست که: مالک شفاعت برای غیر و یا -بنا بر قولی- از غیر برای خود نیستند مگر کسانی که عهد داشته باشند و مراد از عهد ایمان است و اقرار به وحدانیت ذات اقدس حق و تصدیق به پیامبرانش و بعضی گفته اند: مراد از عهد، شهادت بر وحدانیت خدا و تبری به سوی خدا از هر حول و قوه ای جز خدا و عدم امیدواری مگر به خدا می باشد و این قول از ابن عباس نقل شده است و بعضی گفته اند که مراد اینست که شفاعت نمی کند مگر آن کسانی که خداوند رحمن به آنها به طور مطلق اذن در شفاعت را داده است چون پیامبران و شهیدان و عالمان و مؤمنان همان طوری که در اخبار وارد شده است.

Sources

Keywords