معنای مالک و ملک بودن خدا

در رساله های عملیه خوانده ایم که در قرائت نماز، آیه «مالک یوم الدین» را به دو وجه می توان خواند: «مالک یوم الدین و ملک یوم الدین»
ببینیم این دو قرائت آیا باعث می شود که دو معنی مختلف برای آیه تصور گردد؟
ملک و مالک در استعمالات روزمره هرکدام معنای مستقل دارند. اولی یک رابطه سیاسی است و دومی یک رابطه اقتصادی.
آنجا که انسان با چیزی رابطه مالکیت پیدا می کند؛ به این نحو است که می تواند از آن بهره برداری کند و آنجا که ملک می گوید یعنی قدرتی مافوق دیگری دارد و برای خود حق تدبیر و سیاست قائل است.
ولی در هر دو مورد هیچ گونه واقعیتی در کار نیست، بلکه یک قرارداد صرف است یعنی اینکه می گوییم فلان کس مالک فلان خانه است، یعنی در حال حاضر قرار بر این است که چنین اعتبار شود و آنجا که گفته می شود فلان شخص ملک فلان ناحیه است نیز بیش از یک اعتبار نیست و لذا در هر دو مورد اگر اعتبار عوض شود بلافاصله دیگر وجود ندارد، یعنی ممکن است لحظه ای دیگر مالک آن خانه و ملک آن ناحیه، اشخاص دیگری باشند و رابطه با افراد جدید برقرار گردد.
در اینگونه موارد که ملک بودن و مالک بودن با اعتبار تشکیل می گردد؛ این دو معنی با یکدیگر کمال امتیاز را دارند؛ یعنی ملک کار مالک را نمی کند و مالک نمی تواند کارهای ملک را انجام دهد. یکی ملک است و دیگری ملک.
ولی در بعضی موارد این روابط حقیقی است. مثلا اگر کسی بگوید من مالک قوای بدنی خویش هستم، معنایش این است که در بهره گیری از آنها صاحب حق و مختارم، یعنی قوه ای در وجود من است که من هر وقت بخواهم از آن استفاده می کنم و مثلا با آن سخن می گویم و هر وقت نخواهم بهره برداری نمی کنم.
اینجاست که چنانچه ملاحظه می کنید ملک با مالک هر دو مصداقا یکی است. یعنی هم ما مالک اعضاء و جوارح خودمان هستیم و هم ملک و مسلط بر آنها، به دلیل اینکه یک امر تکوینی است نه قراردادی و مجازی محض.
در مورد پروردگار؛ که خالق تمام جهان است و اراده اش قاهر بر همه عالم است وحدت ملک با مالک به خوبی روشن است و آنجا است که رابط حقیقی بین مالک و مملوک برقرار است. لذا در قیامت راجع به ملک در قرآن آمده است. «لمن الملک الیوم، لله الواحد القهار» (مؤمنون/ 16)
بالاتر اینکه در آیه دیگر آمده است: «قل اللهم مالک الملک؛ بگو ای خدای مالک ملک. در این آیه ملک و صاحب اختیاری در مدیریت به عنوان یک امر مملوک فرض شده است.
مفاد «لمن الملک الیوم» نیز همین است و به اصطلاح "لام" افاده ملک می کند. معنی آیه این است که مالک کیست؟
پاسخ این است که خدا است. پس معلوم می شود که ملک و ملک این قدرها از یکدیگر جدا نیستند و آنطور که گفته می شود دو قلمرو جداگانه ندارند.

Sources

Keywords