محتشم کاشانی

کمال الدین علی محتشم کاشانی دارای لقب شمس الشعرای کاشانی چامه سرای ایرانی در آغاز سده ده هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب صفوی در کاشان زاده شد. بیشتر دوران زندگی خود را در این شهر گذراند و در همین شهر هم در ربیع الاول سال 996 هجری درگذشت و محل دفن او بعدها مورد احترام مردم قرار گرفت. نام پدرش خواجه میراحمد بود. کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی معمول زمان خود پرداخت و اشعار شعرای قدیمی ایران را به دقت مورد بررسی قرار داد. چامه های او درباره رنج و درد امامان شیعه است و بیشتر جنبه ایدئولوژیک برای پادشاهی صفویان را داشت.

نام آورترین شاعر مدیحه سرا
در میان شاعران شیعه و مدیحه سرای خاندان امامان شیعه، محتشم کاشانی به عنوان نام آورترین شاعر عاشورایی به شمار می رود. بی شک محرم با نام محتشم کاشانی در هم آمیخته است، کتیبه های منقش به ترکیب بند معروف این شاعر بلند آوازه در هیبت بیرقهای سرخ و سیاه، حال و هوای تکیه ها و حسینیه ها را عاشورایی می کند. مطلع " باز این چه شورش است..." که از محتشم کاشانی است در میان هواداران شیعه جایگاه ویژه ای دارد. شاعران بسیاری پس از محتشم تا کنون از ترکیب بند یادشده در شعرها و نوحه هایشان سود برده اند. او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی (ساکن کاشان) فرا گرفت و خود شاگردانی مانند " تقی الدین محمد حسینی" صاحب «خلاصة الشعار»، " صرفی ساوجی"، " وحشی جوشقانی" و " حسرتی کاشانی" را پرورش داد.
وی با سرودن دوازده بند در مرثیه کشتگان کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت " باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟" آغاز می شود، مقام والایی در مرثیه سرایی کسب کرد. وی در جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه یافت و به مناسبت قصیده و غزلهای زیبایش مورد لطف شاه قرار گرفت. محتشم پس از مدتی در زمره شعرای معروف عصر خود جای گرفت ولی نظر به معتقدات دینی خود و احساسات شیعی دربار شاهان صفوی که در صدد تقویت این مذهب (در مقابل مذاهب اهل سنت) بودند به سرایش اشعار مذهبی و مصائب اهل بیت که در نوع خود تازه و بی بدیل بود، پرداخت. محتشم پس از چندی به یکی از بزرگ ترین شعرای ایران در سبک اشعار مذهبی و مصائب ائمه اطهار شیعه بدل گشت و اشعارش در سرتاسر ایران معروفیت خاصی یافت، بطوری که می توان وی را معروف ترین شاعر مرثیه گوی ایران دانست که برای اولین بار سبک جدیدی در سرودن اشعار مذهبی به وجود آورد. اولین اشعار مذهبی محتشم در سوگ غم مرگ برادرش بود که ابیات زیبائی در غم هجر او سرود و پس از آن به سرایش مرثیه هایی در واقعه جانسوز کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه های مختلف پرداخت.

آرامگاه محتشم
محتشم در کاشان درگذشت و آرامگاه وی در این شهر - واقع در محله محتشم - زیارتگاه عموم است. یکی از اقدامات ارزشمند اخیر مسئولان فرهنگی کاشان در معرفی این شاعر پرآوازه برگزاری نخستین جایزه ادبی محتشم کاشانی بود.

آثار محتشم
مجموعه آثار این شاعر بزرگ پس از مرگ او توسط یکی از شاگردانش در شش کتاب جمع شد که مشتمل بر غزلیات، قصاید، قطعات، رباعیات، مثنویات و ترکیب بندهای محتشم می باشد.

نظرها درباره محتشم
دکتر " جابر عناصری" یکی از استادان دانشگاه تهران درباره این شاعر می گوید: محتشم کاشانی پدر مرثیه سرایی و جگربند عاشورایی است. وی می افزاید: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی به یادگار گذاشت و با زبان شعر فرهنگ عاشورا را در بین مردم به ویژه مداحان اهل بیت رواج داد. عناصری می افزاید: شهرت و آوازه بی نظیر محتشم کاشانی در ادبیات موجب شد تا شاعران نام آوری به پیروی از سبک او اهتمام ورزند، اما تاکنون ادبیات ایران در مرثیه سرایی، شاعری همچون محتشم به خود ندیده است.
"عباس مشفق کاشانی" یکی از فرهیختگان علم و ادب نیز بر این عقیده است که پاکی، اعتقاد و استواری و محبت محتشم کاشانی به اهل بیت (ع) باعث شد که برخی پادشاهان صفوی از جمله شاه طهماسب به اشعار مذهبی روی آورند. وی می افزاید: ترکیب بند معروف این شاعر پرآوازه مرثیه سرا ایران در رثای حسین و کشته شدگان کربلا در بین تشیع و به ویژه فارسی زبانان زبانزد شد و توجه بسیاری از شاعران را به خود جلب کرد.

Sources

Keywords