راه درمان بیماری بخل و طمع

براى درمان بیماریهاى اخلاقى همانند بیماریهاى جسمانى باید به سراغ ریشه ها رفت، زیرا تا ریشه ها نخشکند، بیمارى همچنان وجود دارد، هر چند به صورت موقت آثار آن زایل شود. از آنجا که انگیزه هاى بخل متعدد است، باید ریشه یابى نمود، زیرا بعضى به خاطر علاقه زیاد به شهوات دنیا، به اموال خود که وسیله اى براى وصول به شهوات است، عشق میورزند، به طورى که حاضر نیستند کمترین چیزى در اختیار کسى بگذارند. این افراد باید به سراغ امورى روند که این عشق و علاقه را از میان می برد. به عواقب دردناک شهوترانى و سرانجام دنیاپرستان شهوتران بیندیشند تا از آن باز ایستند و بدانند چه عواقبى دارند. انگیزه دیگر بخل آرزوهاى بلند است که انسان را به جمع مال و بخل در مصرف دعوت می کند. اگر آنها به ناپایدارى دنیا و قطع آمال و آرزوها توجه داشته باشند و به کسانى بنگرند که جان خود را به وسیله حوادث گوناگون و بیماریهاى مرموز و بى مقدمه از دست داده اند، داشتن آرزوهاى بلند را اشتباه دانسته و از بخل خویش مى کاهند.
انگیزه دیگر، عشق و علاقه به فرزندان و ثروت اندوزى براى آینده آنهاست، در حالى که خداوند روزى آنها را نیز تضمین کرده است. اگر آنها از دوستان خدا باشند، خدا آنها را تنها نمیگذارد و اگر از دشمنان خدا باشند، جمع مال براى کسانى که آن را ابزار گناه قرار میدهد کار نیکو و عاقلانه نیست. البته گاهى نیز افرادى بدون این که میراثى از پدر دریافت کنند، فقط بر اثر لیاقت ذاتى خود، زندگى بسیار بهترى نسبت به کسانى که ثروت سرشارى از پدر به آنها رسیده، پیدا کرده اند. عامل دیگرى که به گفته بعضى از بزرگان علم اخلاق شبیه درد بى درمان است، این است که بعضى مال را به خاطر خودش دوست داشته و به آن عشق می ورزند و همیشه در جمع آورى آن میکوشند و از خرج کردن آن وحشت دارند. آنها فراموش کرده اند که مال وسیله اى است براى رسیدن به اهداف مادى و یا معنوى، اگر از آن استفاده صحیح نشود، با سنگ و چوب و آجر تفاوتى نمی کند.
راه دیگر مبارزه با بخل این است که شخص بخیل دندان روى جگر بگذارد و از اموال خود ببخشد. هرگاه این کار تکرار شود عشق به مال در وجودش شکسته خواهد شد، همانند افراد ترسو که اگر در میدانهاى مختلف زندگى گام نهند، به تدریج ترس و وحشت آنها می ریزد. افراد کم رو نیز اگر چندین بار در مجالسى که بزرگان نشسته اند، سخن بگویند، حالت کمرویى آنها از بین می رود. اندیشیدن درباره تنفر و انزجارى که مردم از بخیلان دارند و آنها را موجوداتى پست و کثیف می دانند و احترامى که براى سخاوتمندان قائلند و آنها را انسان هایى برتر میشمارند، یکى از راه هاى درمان بخل و دورى از این رذیله زشت اخلاقى است. همچنین اندیشیدن در پیامدهاى سوء و آثار مرگبار بخل نیز تاثیر فراوانى در درمان این صفت زشت دارد.
در این رابطه امام علی (ع) می فرمایند: «البخیل یبخل على نفسه بالیسیر من دنیاه و یسمح لوراثه بکلها؛ بخیل نسبت به خودش در مورد کمترین چیزى بخل می کند، ولى همه آن را به آسانى در اختیار وارثانش می گذارد.» (غرر الحکم، حدیث 1884). حدیث دیگرى از امام صادق (ع) نقل شده است: «من برء من البخل نال اشرف؛ کسى که از بخل پاک شود، به شرف و افتخار نائل میشود» (بحار الانوار، ج 7، ص 229). اندیشه در این امور، انسان را از بخل بیزار میکند، مخصوصا با توجه به این که روایات بخل را با ایمان سازگار نمی داند.
خداوند در آیه 16 سوره تغابن می فرماید: «و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون؛ و هر که از حرص و آز نفس خویش نگاه داشته شود، چنین کسانی رستگار خواهند بود». این مضمون در برخی آیات دیگر هم آمده، در سوره حشر هم این مضمون را می بینیم. شح عبارت است از بخل توام با طمع و حرص. بخل یعنی امساک، در مقابل جود که بخشندگی است. رسول اکرم در دوره اسلام در حال طواف بودند. مردی را دیدند که در حال طواف چنین دعا می کند: خدایا مرا بیامرز اگرچه می دانم که مرا نمی آمرزی! فرمودند: چرا خدا تو را نیامرزد؟ عرض کرد: یا رسول الله! گناه من خیلی زیاد است. از کوهها و از زمین و از آسمان هم بیشتر است. فرمودند: آیا گناه تو از خدا هم بزرگتر است؟ گناه تو از خدا که دیگر بزرگتر نیست، گناهت چیست؟ گفت: یا رسول الله! من آدمی هستم که اگر کسی سراغ من بیاید و از من یک درهم بخواهد جان من می خواهد بیرون بیاید، اگر بفهمم کسی از من چیزی می خواهد اینچنین ناراحت می شوم. فرمود: دور شو، آیا نمی دانی کسی که اینچنین باشد بوی بهشت را نمی شنود؟ آیا این آیه قرآن را نشنیده ای: «و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون»؟ شح باز مربوط به مال است. کسانی که از شر این دشمن نگهداشته بشوند آنها رستگاران هستند، یعنی در صورتی که کسی از این شر نگهداشته نشود هیچ وقت رستگار نمی شود.

Sources

Keywords