طخارستان

طخارستان یا تخارستان منطقه ای تاریخی بر مسیر علیای "آمو دریا" و در امتداد سواحل جنوبی جیحون وسطی و علیا. نام آن از مردم قدیم آن "طخارها" گرفته شده است. بعضی از محققین آنها را از "سکاها" می دانند. طخارستان خاص عبادت بود از سرزمینی واقع در شرق بلخ، غرب بدخشان، جنوب آمو دریا و شمال سلسله اصلی هندوکش.
طخارستان در معنای وسیع تر کلمه، مشتمل بوده بر بلخ قدیم که مرکز بخش غربی بود و شهرهای تالقان، اندراب، روالیز و لوایچ که از مراکز بخش شرقی تخارستان بودند و مرکزش طالقان یا تالقان بود. در دوره اسلامی، تخارستان در معنای بیشتری شامل همه سرزمین های مرتفع وابسته به بلخ، واقع در چپ و راست مسیر علیای جیجون می شد و ظاهرا به دو تخارستان تقسیم میشد.
طخارستان علیا احتمالا در مشرق بلخ و مغرب جیحون و طخارستان سفلا در مغرب آمو دریا=جیحون. ولی گویند که بیشتر تخارستان علیا به سمت مغرب بود (طبق نقشه های جدید). این منطقه بطور واضح و وسیع شامل استانهای فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان، قندوز، تخار و بدخشان (در افغانستان امروزی) بوده است.

زبان
زبان طخاری شاخه ای مستقل از زبان های هند و اروپائی بود و آثار آن از قرن ششم و هفتم میلادی، در ترکستان شرقی (ترکستان چین) در اوایل قرن 20 میلادی در "تورفان" بدست آمد. براساس مجموعه ای از اسناد نو یافته، معلوم شد که زبان ساکنان قبل از اسلام تخارستان، در دوره اسلامی نیز باقی بود.
این مجموعه اسناد که عمدتا به زبان ایرانی میانه باکتریایی است با خط پیوسته گرفته شده از الفبای یونانی نوشته شده است. آخرین سند آن متعلق به 549 در تقویم باکتریایی است که به اوایل دوره عباسیان می رسد. در این اسناد که متعلق به اواخر قرن پنجم میلادی است، نخستین بار نام طخارستان (تخارستان) ذکر شده است. زمانی که مسلمانان در زمان خلافت عثمان، برای اولین بار به بلخ و طخارستان رسیدند، با امیران متعدد محلی مانند "یبغو یا جبغویه" روبرو شدند. قوی ترین حکومت آنها متعلق به پادشاهی "هفتالیان" است که در تاریخ ساسانیان در جنگ پسران یزدگرد دوم بر سر تاج و تخت سخن گویند.

"هفتالیان" مدتی قبل از این جنگ ها، تخارستان را تصرف کرده و در طی این جنگ ها مسلمانان با هفتالیان، برای تصاحب این سرزمین نقل قول هایی شده است که گویند بعد از مرگ یزد گرد دوم ساسانی سال 438 هفتالیان طخارستان را گرفتند. بعدها در زمان عباسیان ابتدا "بلخ" و تخارستان را حاکمانی از عراق اداره می کردند اما در اوایل قرن سوم این مناطق داخل در حکومت شرق شد و به طاهریان واگذار گشت.
بخش اعظم این سرزمین عملاً در اختیار خاندانهای محلی مانند "ابو داودیان" بود که "امیر داود محمد" تا 286 بر بلخ حکومت کرد. شاخه ای از این خاندان نیز تا قرن چهارم در شمال جیحون (ختل) حکومت کردند.
بعد از این تاریخ، تخارستان بخشی از تاریخ قدرتهای بزرگ شرق شد که بر شمال افغانستان حکومت می کرد یعنی سامانیان و غزنویان و سلجوقیان. ولی بعدها طخارستان جزء مملکت غوریان (آل شنسب) شد که از مرکز افغانستان بلند شد و در مجموع، آنجا و بدخشان در پایان قرن ششم و اوایل قرن هفتم میلادی، متعلق به قسمتی از سرزمین غوریان مستقر در بامیان شدند. ظاهراً از قرن 7 میلادی هـ ق، استعمال کلمه طخارستان، به عنوان نام ناحیه متروک بوده است.

Sources

Keywords