کتاب تحقیق ماللهند

کتابی به گونه دائرة المعارف در هند شناسی در قرن پنجم هجری قمری و به زبان عربی است. نام کامل آن «البیرونی فی تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل او مزدوله» می باشد و به کتاب «الهند» مشهور است. نویسنده آن "ابوریحان بیرونی" دانشمند بزرگ ایرانی است. کتاب، با موضوعاتی درباره عقاید دینی، آراء فلسفی، ادبیات، تقویم، نجوم، جغرافیا و آداب و رسوم هند، و عمدتا نه منحصرا، راجع به مردم هندوستان است. از لحاظ تاریخی، اولین کتابی است که شرح علمی، عینی و کامل یک فرهنگ را نشان داده و از جنبه تاریخ ادیان نیز اهمیت دارد. البته در لابلای گزارشهای نویسنده، اطلاعاتی از تاریخ سیاسی هند نیز می توان پیدا کرد.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوریحان محمدبن احمد بیرونی خوارزمی دانشمند مشهور و پرآوازه ایرانی، در سال 362 هـ ق در بیرون شهر کاث که در اصطلاح امروز یعنی در حومه و خارج شهر کاث پایتخت شهر خوارزم که در آن زمان پایتخت خوارزمشاهیان آل عراق بود، بدنیا آمد. از دوره اولیه زندگی او و خانواده اش و نیاکانش اطلاعی در دست نیست، ولی قدر مسلم اینکه 25 سال اولیه زندگیش را در خوارزم گذراند و در این مدت، علوم مختلف از قبیل فقه، کلام، صرف و نحو، جغرافیا، معدن شناسی، ریاضیات، ستاره شناسی و پزشکی و غیره را آموخت. تحقیق های پیشرفته ای انجام و آثار بسیاری در زمینه های گوناگون نوشت که به نقل تاریخ، به 180 کتاب رسید. ابوریحان به زبانهای باستانی و زبانهای بومی آسیای مرکزی آشنا بود و زبان عربی را که زبان علمی جهان اسلام بود، برای نگارش به زبان فارسی ترجیح داد. او از زادگاهش به بخارا رفت و آنجا از حمایت پادشاه سامانی "منصور دوم پسر نوح دوم" برخوردار شد. ظاهرا 7 سال هم به عنوان ندیم و مشاور مورد اعتماد و حتی برای اجرای مأموریتهای سیاسی حساس، در خدمت خوارزمشاه ابوالعباس مأمون بن مأمون بود که از طرف دیگر، سلطان محمود غزنوی برای مأمون اتمام حجتی فرستاد تا همه دانشمندان برجسته را به غزنه بفرستد. از این رو "بیرونی" به غزنه رفت و در خدمت سلطان محمود غزنوی در آمد. وی بقیه عمرش را که باید بیشتر از سه دهه باشد، در نزد محمود، مسعود و مودود غزنوی و جانشینان آنها بود و در تاریخ نامعلومی بعد از هشتاد سالگی و بعد از سال 442 هـ ق، در غزنه از دنیا رفت. بیرونی با ابن سینا معاصر و با او مکاتبه و مباحثه هایی داشته است.

ساختار کتاب:
این کتاب، مهمترین اثر ابوریحان بیرونی در هند شناسی است؛ شامل یک مقدمه و 80 باب است. مقدمه شامل موضوعاتی از جمله: 1- شرحی در اهمیت درستی اخبار 2- علل پیدایش روایات غلط 3- نقد آراء مسلمانان درباره ادیان دیگر 4- تحقیقات و آراء (ابوالعباس ایرانشهری، فیلسوف قرن 3 و 4 هـ ق) درباره ادیان هندی، 5- انگیزه تألیف کتاب.
باب اول: مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم و معارف هند، نویسنده علت های عقب ماندن مسلمانان از حکمت و دانشهای «هندوان» و مبانی افکار و عقاید و آداب آنها سخن گفته است.
بابهای دوم تا سیزدهم: شامل موضوعات دین و فلسفه هندی و مسائل مربوط به آن. بحث از ذات خدا، وحدت موجودات، تناسخ و چگونگی و غایت آن، احوال بعد از مرگ، طبقات چهارگانه جامعه هندویی و حدود و وظایف و خصوصیات هر طبقه و ....
بابهای 14 تا 62: راجع به علوم هندی، اعم از مسائل جهان شناختی و جغرافیائی و موضوعات مربوط به تاریخ و تقویم و مقیاس ها.
بابهای 63 تا 72: راجع به آداب و رسوم چهار طبقه هندویی و موضوعاتی از قبیل زیارت، ازدواج، صدقه دادن، خوراکی ها، اعیاد و ایام مقدس آنها، و پاره ای از اصول شرعی و فقهی و اجتماعی مردم هند.
بابهای 78 تا 80: مباحثی درباره نجوم هندی.
بیشتر این ابواب دارای مقدمه کوتاهی درباره کلیات مطالب است. هر باب 3 بخش را شامل می شود. بخش اول، طرح مسئله، بخش دوم، آراء هندیان درباره آن مسئله و اقوال مختلف، بخش سوم، مقایسه موضوعات ناآشنا با آراء یونانیان و موضوعات مشابه.....

چند نکته:
نویسنده، این اثرش را در طول یک دوره 5 ماهه در «غزنه» نوشت. نویسنده در بررسی و معرفی علوم و معارف هندی، تلاش زیادی کرده که آثار او در این زمینه بیشتر از 27 اثر است. وی در موارد مختلف، از کتابهای دینی و فلسفی و نجومی هندوان مثل «یوگه سوتره» و «بهگود گیتا» موضوعات و مطالبی گاه مفصل، آورده است.

نشر و چاپ:
کتاب «تحقیق ماللهند» به زبانهای آلمانی، روسی، هندی، اردو، مالایایی و بنگالی ترجمه شده است. سال 1304 شمسی برابر با 1925 میلادی، با تصحیح و مقدمه «زاخاو» به انگلیسی ترجمه و با عنوان «کتاب الهند» منتشر شد. سال 1337 شمسی برابر با 1958 میلادی با تصحیح در حیدرآباد چاپ شده است. دو بخش اول و بخش های دیگری از آن به زبان فارسی ترجمه شده است.

Sources

Keywords