کتاب تاریخ طبری

این کتاب تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا سال 302 هجری قمری است. نام اصلی کتاب «تاریخ الامم و الرسل و الملوک» و به عربی است ولی به «تاریخ طبری» معروف شده است. کتاب به علت روش خاص مؤلف، اثری منحصر به فرد و معتبر است.

معرفی اجمالی نویسنده
ابوجعفر محمدبن جریربن یزید طبری، محدث و فقیه و مورخ قرن سوم بود که در اوایل سال 225 هـ ق در آمل که آن زمان از شهرهای طبرستان بود بدنیا آمد، بعد از علمای عراق و شام و مصر، علوم مختلف را یاد گرفت و در بغداد ساکن بود و تا زمان وفاتش هم در آنجا ماند. طبری در علوم زیادی تبحر داشت و حافظ و عارف به قرآن و معانی و احکام آن بود. اطلاعاتش راجع به صحابه و تابعین و افراد بعد از آنان زیاد بود و در مسائل راجع به ایام و اخبار مردم، آگاهی کامل داشت و از همین رو، کتابی در تفسیر قرآن نگاشته و تألیفاتی در فقه و حدیث و نحو و لغت و عروض دارد. کتاب تفسیر قرآن او بنام «جامع البیان عن تاویل القرآن» می باشد و بعد از این کتاب، تاریخ طبری را شروع کرد.
از زهد و ورع او، سخن گویند و از کثرت تألیفات و نوشته هایش نیز بسیار مشهور است. او بر مذهب اهل تسنن بود ولی برخی چون به تشیع او را متهم می کردند، این بود که بعد از وفاتش از ترس مردم عوام، او را شبانه دفن کردند. البته او بر مذهب اهل سنت بود ولی چون در گفته هایش، بعضی حقایق را به مردم آگاهی داده بود، از همین جهت برخی او را شیعه می گفتند. طبری در سال 310 هـ ق، در سن 86 سالگی در بغداد از دنیا رفت.

ساختار و تقسیم بندی کتاب:
تاریخ طبری از دو بخش «تاریخ جهان» و «تاریخ اسلام» تشکیل شده است. قسمت تاریخ اسلام آن، به ترتیب سال شمار هجری و منحصر به رویداد های سیاسی و شرح جنگ هاست. این بخش با زندگی پیغمبر شروع می شود و تا پایان سال 302 ادامه دارد. در این قسمت مجموعه ای از روایات گوناگون است. به اینصورت که ابتدا سلسله راویان و سپس خبر، گزارش شده است. از این رو، تاریخ طبری، صرفا نقلی است و از مؤلف هیچ نظری نیست و مطالب بدون در نظر گرفتن صحت و سقم آن، ضبط و نوشته شده است.
در قمست تاریخ جهان، ترتیب آن موضوعی است. درباره زمان و ماهیت آن از ابتدای خلق آدم و حوا و ابلیس و نقل از راویان اخبار و سپس عقاید ادیان و امت های گوناگون و آراء زرتشت را آورده است. طبری، در این کتاب، ذکر تاریخ پادشاهان اشکانی، ایران و روم و پیغمبران را آورده است. او در کتابش زندگی رسول اکرم و نسبت آن حضرت، ازدواج ها و غزوات و فتوح و جنگ های بزرگ مسلمانان با ایرانیان و احوال اصحاب و خلفای راشدین را ذکر می کند و بعد ذکر خلافت امویان و عباسیان را تا سال 249 می گوید. این کتاب حدود 500 ورق است.

1- نکته کتاب:
باید بگوئیم که طبری، اگر چه روایات متعدد و متنوع راجع به هر واقعه ای را با امانتداری کامل و در نوع خود بی نظیر آورده و از اینطریق خدمت بزرگی کرده است ولی از طرف دیگر، مطالب غیرواقعی و افسانه های حماسی و خلطها و سهوهایی در این کتابش دیده می شود. از همین جهت باید محتوای هر روایت بررسی شود، از شیوه نقل او معلوم است که از منابع مکتوب استفاده کرده است.
2- نکته دوم:
طبری، داستان آفرینش و تاریخ پیامبران بنی اسرائیل را عمدتا از قول راویان مسلمان و به استناد آیات قرآن شرح داده، همچنین عقاید ایرانیان درباره آفرینش و اینکه بعضی ها کیومرث را اولین انسان می دانند، در کتاب آورده است و صرفا در بخش تاریخ ایران، از منابع ایرانی استفاده کرده است.
3- نکته سوم:
طبری هرگاه از منابعی که اجازه نقل حدیث از آنها را داشته استفاده کرده، با بیان «حدثنا» «اخبرنا» «کتب الی» گفته و هرگاه از منابعی که اجازه نقل حدیث آن را نداشته، استفاده کرده، با ذکر «قالوا» «حدثوا» «روی» «ذکر»، مطلب را بیان کرده است.
کتاب تاریخ طبری، به سبب جامعیت بخش تاریخ اسلام آن، در بین تواریخ اسلامی بی نظیر است. شیوه تدوین مطلب (کنار هم قرار دادن روایات مختلف و گاه متضاد درباره یک واقعه) ارزش کتاب را برای محققین به مراتب بیشتر و امکان نقد و ارزیابی را فراهم کرده است. این کتاب، تا قرن هفتم که "ابن اثیر" (متوفی 630) کتاب «الکامل» خودش را تا حوادث 302 براساس آن نوشت، بر تاریخ نگاری مسلمانان تأثیر مستقیم داشت.

چاپ و نشر:
بین سالهای 1296 تا 1319 ق= 1879 تا 1910 میلادی، دخویه با همکاری گروهی از خاورشناسان، متن کامل تاریخ طبری را در سیزده مجلد همراه با سه جلد ضمیمه آن در «لیدن» چاپ کرد. این کتاب چندین بار ترجمه شده است. ابوعلی بلعمی در قرن چهارم، تاریخ طبری را تهذیب و به فارسی برگرداند که اکنون دردست است. همین کار را ابوالقاسم پاینده با حذف اسناد و روایتهای مکرر به انضمام «صله تاریخ طبری» نیز کرد و در 16 مجلد منتشر ساخت. بعضی از خاورشناسان از جمله "باسورث" و "روزنتال" زیر نظر "احسان یارشاطر" متن کامل این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرد و در 38 جلد چاپ کردند. باید گفت که طبری بر تاریخ خود ذیل نوشت. بعدا نیز ذیل هایی بر کتاب او نوشته شد که از آن جمله «صله تاریخ ابطری» نوشته غریب بن سعد قرطبی و «تکمله تاریخ طبری» نوشته محمدبن عبدالملک همدانی است.

Sources

Keywords