نقص در معرفت خداوند از طریق نظام جهان

غالب مردم، خداوند را از راه آثار، یعنی از راه نظام جهان می شناسند، تکیه گاه معرفت آنها جهان است. اینچنین معرفت، معرفت ناقصی خواهد بود. طبعا وقتی به مجهولاتی در همان تکیه گاه معرفت خویش برمی خورند کم و بیش مضطرب می گردند و حل اشکالشان جز از طریق بررسی موارد اشکال میسر نیست. آنها خدا را مستقل از جهان نشناخته اند تا معرفت خدا به عنوان کمال مطلق و غنای مطلق و زیبایی مطلق، آنها را با جهان به عنوان زیباترین اثر از زیباترین مؤثر، و کامل ترین اثر از کامل ترین مؤثر آشنا کند. آنها با جهان، تنها از یک راه ارتباط دارند و بس، که همان راه عادی و معمولی حواس است. آنها خدا را در آیینه جهان می بینند، ناچار لکه ای که در سطح آیینه به چشمشان می خورد، در دید آنها نسبت به مرئی اثر می گذارد. اگر می توانستند جهان را در آیینه خدا ببینند و به عبارت دیگر اگر می توانستند جهان را از بالا ببینند تمام نقصها و نازیباییهایی که از پایین به نظر می رسید همه محو و نابود می شد و معلوم می گشت از نوع خطای دید ناقص است. این نوع نظر همان است که حافظ، آن را نظر پیر طریقت می خواند:
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت *** آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد
مردمی که تکیه گاه معرفتشان منحصرا جهان است، خدا را و حکیم و علیم و عادل و غنی و کامل بودن خدا را در آیینه جهان دیده اند و بس، خواه ناخواه مجهولاتی که در این زمینه در جهان پیدا می کنند لکه ای بر چهره آیینه شان می شود و مانع نشان دادن صحیح می گردد. از طرف دیگر در عصر و زمان ما -بالخصوص از طرف گرایش دارندگان به مادیگری- این ایراد و اشکال ها زیاد در گفته ها و نوشته ها طرح می شود. این سؤال کنندگان یا اساسا به خدا معتقد نیستند و یا اعتقادشان آنقدر محکم نیست که به تصدیق اجمالی به حکمت و مصلحت قناعت کنند از اینرو لازم است برخی مسائل که با ریشه این سؤالات سر و کار دارد طرح شود تا مشکلات حل گردد.

Sources

Keywords