بررسی اقسام قمار

یکی از گناهان کبیره قمار است. خداوند متعال در آیه 219  سوره مبارکه بقره  می فرماید: «حکم می و قمار را از تو می پرسند، بگو در هر دو گناه بزرگی است. قمار دارای اقسام و احکامی است که در ادامه اقسام قمار در ضمن چهار فرع ذکر می گردد:

1- بازی با آلات قمار و شرط بندی: اگر با وسائل و آلات مخصوصه قمار، بازی کنند و شرطبندی و قرارداد نمایند که هر کدام ببازد به دیگری که برنده شده مبلغ معینی پول یا جنس  پرداخت نماید، شکی در حرمت آن نیست و قدر مسلم از عنوان قمار و میسر که در قرآن شریف و اخبار رسیده این مورد است و بعضی از فقهاء حرمت آن را از ضروریات دین اسلام دانسته اند، و نیز شکی نیست که پولی را که برنده می گیرد حرام و مالک آن نمی شود و نمی تواند در آن تصرف نماید و واجب است آن را  به صاحبش برگرداند چنانکه در قرآن مجید می فرماید: «مال یکدیگر را به باطل نخورید»، و تصرف در مالی که از راه قمار بدست آمده یقینا خوردن مال به باطل است، و فرقی در حرمت قمار بین اقسام  و انواع مختلفه آن خواه با وسائل مخصوصه قمار که از سابق مرسوم بوده مانند  نرد و شطرنج و آس و گنجیفه و غیر آن یا آنچه که در این دوره، از ورق و غیره به آن افزوده شده است نیست. حتی بازی کردن با تخم مرغ و گردو به شرط برد و باخت با سایر انواع قمار یکی است، چنانچه در صحیحه معمربن خلاد، از حضرت موسی بن جعفر (ع)  است فرمود: نرد و شطرنج و چهارده، همه در حرمت یکی است؛ و هر چیزی که بر آن بازی قمار شود میسر و حرام است. حضرت باقر (ع) فرمود: «میسری که در قرآن مجید تحریم شده عبارت از نرد و شطرنج است و هر نوع قماری میسر است.» و نیز در مکتوب حضرت هادی (ع) در معنی آیه شریفه "انما الخمر  و المیسر  و الانصاب و الازلام  رجس من عمل  الشیطان  فاجتبنوه  لعلکم  تفلحون " ( سوره مائده / آیه 90) مذکور است که فرمود: «هر چه به آن قمار بازی شود آن میسر و حرام است و هر مستی آورنده ای حرام است.» و فرمود: «چون آیه تحریم شراب و قمار نازل شد، گفتند یا رسول الله (ص) میسر چیست؟ فرمود هر آلتی که به آن قماربازی نمایند میسر و حرام است،  حتی کعب و گردو که قمار آنها هم میسر و حرام است. اسحاق بن عمار از حضرت صادق (ع)  پرسید که بچه ها با تخم مرغ و گردو بازی کرده به آن قمار می بازند، فرمود از آن مخور که حرام است.

2- سرگرمی به آلات قمار بدون شرط بندی: بازی کردن با آلات و وسائل مخصوص قمار بدون شرط و برد و باخت و فقط به منظور سرگرمی و تفریح هم حرام است و حرمت آن هم مورد انفاق فقهاء می باشد. از حضرت صادق (ع) نقل شد که: «بازی کردن با شطرنج شرک به خداست و دست کردن در آن مانند دست کردن در گوشت خنزیر است و پیش از نماز باید دستها را بشوید، و نگریستن به آن مانند نگاه کردن به عورت مادر است.» از حضرت صادق (ع) حکم شطرنج پرسیده شد، فرمود کار مجوس را برای آن ها واگذارید. یعنی مسلمان نباید نزدیک بازی شطرنج شود و ضمن روایت دیگر است که حضرت صریحا از نزدیک شدن به آن نهی می فرمایند و از فرع اول دانسته گردید که فرقی بین نرد و شطرنج و سایر آلات قمار نیست، بنابراین به کار بردن آلات قمار در قمار بازی، خواه به شرط برد و باخت، یا بدون شرط حرام است. چنانچه در ضمن روایت تحف العقول، صریحا هرگونه استعمالی را که برای آلات مخصوصه قمار تحریم فرموده. از حضرت باقر(ع) در تفسیر آیه تحریم خمر و قمار چنین رسیده: «اما میسر، پس نرد و شطرنج و هر نوع قماری است و تمام آن ها حرام است و خرید و فروش و بهره برداری از آن ها ( که از جمله بازی کردن با آنهاست هر چند بدون شرط و فقط به منظور سرگرمی باشد) حرام است.» بالجمله جمیع آلات و وسائل مخصوصه قمار ساختن و گرفتن اجرت و فروختن و خریدن و پول آن تمام حرام است بلکه نگهداری آلات قمار نیز حرام و از بین بردنش واجب است. نشستن در مجلس قمار و نظر کردن به آن نیز حرام است و بیرون رفتن از آن مجلس از باب نهی از منکر نیز واجب است. و نیز اگر تصادفا چشم او به آلات قمار افتد مستحب است یاد کند حضرت سید الشهداء علیه السلام را و لعنت کند یزید پلید را چنانچه در کتاب عیون اخبارالرضا از فضل بن شاذان روایت کرده که گفت شنیدم از حضرت رضا علیه السلام که فرمود: «چون سر مقدس حضرت سیدالشهداء (ع) را به شام  بردند یزید امر کرد تا سر را گذاشتند و بر آن سفره طعام قرار دادند و با یارانش بخوردن طعام و آشامیدن فقاع مشغول شدند و چون فارغ شدند امر کردند تا سر آن حضرت را در طشت در ز یر تخت او گذاردند و بساط شطرنج را بر آن پهن نمودند و یزید به بازی شطرنج مشغول شد و آن حضرت و پدر و جدش را یاد می کرد و استهزاء و مسخره می نمود و هر وقت از هم بازی خود می برد سه جام فقاع می خورد و آن مقدار از فقاع که در جام مانده نزدیک آن طشت بر زمین می ریخت. پس هر کس از شیعیان ما باشد از خوردن فقاع باید پرهیز کند و از بازی شطرنج دوری کند و هر که چشم او به فقاع یا به شطرنج افتد باید یاد حسین (ع) کند و یزید و آل زیاد را لعنت کند و اگر  چنین کند خداوند گناهان او را پاک کند هر چند به شماره ستارگان باشد.»

3- بازی با شرطبندی به غیر آلات قمار: بازی با غیر وسائلی که مخصوص قمار است با شرطبندی در غیر اسب دوانی و تیراندازی نیز حرام است مانند انواع بازی هایی که به صورت مسابقات ورزشی از قبیل کشتی گیری، وزنه برداری و چوگان بازی و نظائرش اگر با شرط بندی باشد حرام است و آن کسی که برده، پولی را که  می گیرد، حرام و باید به صاحبش برگرداند.

اسب دوانی و تیر اندازی: اما نسبت به شرط بندی در اسب دوانی و تیراندازی شکی در حلال بودن آن نیست و پولی را که می برند گرفتن آن جایز و مالک هم می شوند و اسلام به منظور تقویت نیرو و استعداد جنگی مسلمانان و  تولید روح سلحشوری و مقاومت در ایشان این دو مورد را تجویز فرموده و برای آن احکامی قرار داده که در کتاب سبق و رمایه فقه موجود است. پس غیر از این دو مورد، جمیع مسابقات اگر در ضمن قرارداد مالی به عنوان برد و باخت انجام گیرد حرام و پولی که از این راه برنده می گیرد حرام و خوردن مال به باطل است. و شهید ثانی در مسالک بر این حکم دعوی اجماع فرموده است. در کتاب وافی سه حدیث از حضرت صادق (ع) نقل نموده و مضمون آنها این است که ملائکه در موقع گروبندی منزجر می شوند و برکسی که چنین کاری کند لعنت می فرستند مگر در اسب دوانی و تیراندازی. و از رسول خدا (ص) روایت می کند که ملائکه در موقع گروبندی نسبت به اسب و شتر، تیر، حاضر می شوند و غیر از اینها قمار حرام  است. و نیز روایت دیگر به طور کلی غیر از این دو مورد را تحریم فرموده است. در صحیحه محمدبن قیس  از حضرت باقر(ع) است که فرمود حضرت امیرالمومنین (ع) درباره مردی که با رفقایش گوسفندی را می خواستند بخورند و گفت اگر تمامش را خوردید چیزی بر شما نیست و گرنه فلان مبلغ را باید بدهید حضرت چنین حکم فرمود که این کاری باطل است، مسابقه در کم و زیاد خوردن لغو است و هیچ چیزی بر عهده ایشان نیست. یعنی  چون مسابقه اصلا در خوردن باطل است حالا که مثلا نتوانستند تمام گوسفند را بخورند  چیزی بدهکار نیستند. و نیز در روایت جابر از حضرت باقر(ع) است که پیغمبر (ص)  فرمود «آنچه که به آن قمار شود حتی گردو و کعب میسر است»، پس مثل تخم مرغ یا گردو هر چند آلت قمار هم نباشد بازی کردن به آن به شرط برد و باخت یقینا حرام است. و بعضی از بزرگان احتمال داده اند که اینها از آلات قمار به شمار روند چنانچه بازی کردن با آنها در بین قمار بازان شایع و مرسوم است بنابراین داخل در فرع اول می شود که بازی کردن با آنها هر چند برد و باختی هم در کار نباشد حرام است اما از جمله آلات قمار بودن این دو  و مانند اینها معلوم نیست.

4- بازی به غیر آلات و غیر شرط جایز  است: بازی هائی که به غیر از وسائل قمار و بدون شرط بندی به صورت مسابقه انجام می گیرد نظر فقهاء شیعه در آن مختلف است. بیشتر فقهاء حکم به حرمت فرموده اند و از علامه حلی در تذکره الفقها نقل شده که جایز نیست مسابقه در کشتی گرفتن، هر چند بدون برد و باخت باشد، و این مسئله اجماعی  علماء است و نیز فرموده جایز نیست مسابقه بر سنگ پرانی بدست یا به چیز دیگر و نیز  جایز نیست مسابقه بر مرکب ها و کشتی ها و طیاره ها هر چند بدون عوض باشد و نیز جایز نیست در به جنگ انداختن خروس یا شاخ زدن گوسفند و نیز جایز نیست مسابقه به آنچه را که نتیجه سلحشوری نداشته باشد مانند مسابقه در ایستادن روی یک پا و خبر دادن به آنچه در دست بسته از طاق و جفت و مانند مسابقه در توقف زیر آب و سایر بازی ها و به طورکلی جواز مسابقه را مطلقا خواه با عوض یا بدون عوض منحصر دانسته در تیراندازی و اسب دوانی و آنچه را که مانند این باشد یعنی در تقویت نیرو و استعداد جنگی نافع باشد. و جمعی دیگر از فقهاء مانند شهید ثانی حرمت مسابقه به غیر آلات قمار و بدون عوض را مسلم نمی دانند بلکه مایل به جواز آن شده اند و این قول خالی از قوت نیست خصوصا در کارهائی که غرض عقلانی و مصلحتی در آن باشد، مانند خط نوشتن و خواندن و دوزندگی و بنائی و درخت کاری و کشتی رانی و دویدن لیکن چون بیشتر فقهاء مطلق مسابقه را در غیر تیراندازی و اسب دوانی منع فرموده اند، رعایت احتیاط ترک شود. ناگفته نماند: آنچه گفته شد از جواز مسابقه بدون عوض در صورتی است که خوف ضرری نباشد و اگر خوف ضرر باشد حرام قطعی است. برای توضیح چند مثال گفته  می شود:

1- مسابقه اتومبیل یا اتوبوس در جاده های باریک که خوف اصطکاک به یکدیگر و تلف نفوس در آن است حرام است.
2- مسابقه در خوردن چیزی که به حسب کیفیت یا کمیت ( مقدار) خوف ضرر بیماری یا تلف شدن برای خورنده داشته باشد حرام  است.
3- مسابقه  در بازی بکس و مقدار تلفات جانی و نقص های عضوی که از این مسابقه های شیطانی واقع  شود و پاره ای از آنها در روزنامه ها و مجله ها به چشم می خورد به راستی وحشت آور است.

Sources

Keywords