برپایی و اجرای عدالت، یکی از اهداف بعثت پیامبران در کلام قرآن

ارسال رسل و انزال کتب، و به تعبیر دیگر بعثت پیامبران الهی و نزول کتابهای آسمانی، رابطه مستقیمی با جهان بینی قرآن دارد. هنگامی که قرآن می گوید: «و ما خلقت الجن والانس الا لیعبدون»، «من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه مسیر عبودیت و بندگی مرا طی کنند» (ذاریات/56)، و یا می گوید «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملا قیه»، «ای انسان تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می روی و او را ملاقات خواهی کرد» (انشقاق/ 6) به خوبی می توان فهمید که در این راه طولانی و پرخوف و خطری که انسان رو به سوی کمال مطلق یعنی ذات پاک خداوند پیش می رود، هرگز بی نیاز از رهبران الهی نیست، و طی این مرحله بی همرهی خضر کردن، نتیجه اش گرفتار شدن در ظلمات و گمراهی است. به همین دلیل انبیاء به عنوان «رهبران» و کتب آسمانی به عنوان «دستور العملها» تعیین می شوند تا «همت» آنها «بدرقه» راه انسان گردد و این «نوسفران» را همراهی کنند تا به منزل مقصود برساند و از «ظلمات» رهائی یابند. به تعبیر دیگر، زندگی اجتماعی انسان نه در مرحله قانونگذاری، و نه در مرحله ضمانت اجرا، و نه تأمین عدالت اجتماعی بدون هدایت جهان غیب و ذات پاک ممکن نیست، در حقیقت انبیاء و پیامبران حلقه اتصال جهان انسانیت با «عالم غیب» اند, با این اشاره به قرآن باز می گردیم و ببینیم قرآن مجید در این زمینه چه می گوید: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط» (حدید/ 25)، «ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسائی حق و قوانین عادلانه) نازل کردیم، تا مردم قیام به عدالت کنند. در این آیه اشاره ای به صورت عام به یکی از اهداف مهم نهضت انبیاء یعنی برقراری عدالت اجتماعی کرده، و نزول کتاب و میزان را مقدمه ای بر آن می شمرد، می فرماید: «ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم و همراه آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند»، (لقد ارسلنا رسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط).

در این آیه به سه چیز به عنوان مقدمه اقامه عدل اشاره شده: «بینات» که به معنی دلائل روشن است، و شامل معجزات و دلائل عقلی حقانیت دعوت انبیاء و اخبار انبیاء پیشین می شود. «کتاب» که اشاره به مکتب آسمانی است و شامل بیان معارف و عقائد و احکام و اخلاق است، و «میزان» که به معنی قوانینی است که معیار سنجش نیکیها از بدیها، و ارزشها از ضد ارزشها و حق از باطل است. تجهیز انبیای الهی با این سه نیرو به آنها امکان می دهد که بتوانند انسانها را برای اقامه عدل بسیج کنند. جالب اینکه اقامه عدل را به  انبیاء نسبت نمی دهد بلکه می گوید: جوامع انسانی آنچنان تربیت شوند که خود قیام به عدل کنند! و مهم نیز همین است که این مسأله به صورت خودجوش در جامعه درآید نه به صورت تحمیلی و اجباری. تعبیر به «میزان» از قوانین الهی به خاطر آن است که «میزان و ترازو» وزن هر چیزی را آنگونه که هست روشن می سازد، و به هرگونه نزاع و گفتگو در مقدر آن پایان می دهد، قوانین الهی در مسائل حقوقی نیز چنین است، و از آنجا که قوانین بشری که از علم ناقص انسانها سرچشمه می گیرد قابل اعتماد نیست، هرگز نمی تواند عدل و داد را در جوامع انسانی برقرار سازد، این کار را منحصرا قوانین الهی می تواند بر عهده گیرد که از علم بی پایان خدا سرچشمه می گیرد و خطا و اشتباهی در آن نیست، و برای همه اهل ایمان قابل اعتماد و اطمینان است. البته در این میان گروهی پیدا می شوند که به هیچیک از این امور اعتنا نکرده، و برای حفظ منافع و هوسهای شیطانی خویش همه چیز را زیر پا می گذارند که باید با زور و اسحله با آنها مقابله کرد، و جمله «و انزلنا الحدید فیه باس شدید»، «ما آهن را نازل کردیم که در آن قوت شدیدی است» که در ادامه همین آیه گوئی اشاره به این گروه است که زیانی جز زبان زور و اسلحه را نمی فهمند. تعبیر به «انزلنا» (نازل کردیم) در مورد آهن گرچه بعضی را بر این داشته که بگویند آهن (سنگهای آهنی) از کرات دیگر به کره زمین آمده است، ولی با توجه به اینکه این تعبیر در غیر مورد آهن، مانند انواعی از حیوانات (چنانکه در سوره زمر آیه 6 آمده) و مانند لباس که وسیله پوشش بدن آدمی است ( سوره اعراف/26) نیز آمده است، معلوم می شود که مفهوم آن خلقت و آفرینش الهی در خود زمین است، ولی از آنجا که از مقام بالا و بلند پروردگار این موهبت به مقام پائین یعنی انسانها بخشیده شده تعبیر به «انزلنا» و فرو فرستادن شده است. این تعبیر در سخنان روزمره نیز دیده می شود که وقتی مثلا از رئیس یک مملکت دستور هدیه ای به افراد زیر دست داده می شود، می گویند این دستور یا این هدیه از «بالا» است!

Sources

Keywords