داستان جاسوسی حاطب و ساره، نمونه ای از وجود دستگاه اطلاعاتی در حکومت اسلامی

سرمایه اصلی هرکس را در جامعه آبروی او تشکیل می دهد و مسائل دیگر همه تحت الشعاع آن است و بدون شک سوءظن و تجسس و غیبت این سرمایه گرانقدر را به مخاطره می افکند، یا به باد فنا می دهد ولی با این حال مواردی پیش می آید که اگر با حسن ظن با آن برخورد شود و اقدام به تجسس نکنند و اسرار نهانی آشکار نشود، خطراتی برای جامعه اسلامی به وجود می آید، خواه این خطر، توطئه ای باشد از سوی منافقان داخلی یا نقشه های شومی از سوی دشمنان خارج که به دست مزدورانشان در داخل انجام می گیرد. در چنین مواردی باید حسن ظن را کنار گذاشت و با سوءظن به مسائل نگریست و برای حفظ اهداف مهمتر و والاتر به تجسس پرداخت. این همان فلسفه تشکیل دستگاههای اطلاعاتی و ضد اطلاعاتی است، فلسفه ای معقول و منطقی و مواافق عقل و شرع، هر چند دنیا پرستان و دولتهای خودکامه و استکباری از آن سوء استفاده کرده و می کنند ولی سوء استفاده آنها هرگز از منطقی بودن اصل  موضوع نمی کاهد و ضروری بودنش را در جای خودکامه که در بالا اشاره شد زیر سوال نمی برد، کدام قانون مقدس است که از آن سوء استفاده نشده باشد؟!

کوتاه سخن اینکه: عدم تجسس در کارهای دیگران و زندگی خصوصی آنها یک «اصل» است که باید حفظ شود، ولی تجسس در موارد خاصی یک «استثناء» است که آن هم باید با حفظ حدود و شرایطی به عنوان یک وظیفه الهی و اجتماعی دنبال گردد، و در واقع این استثناء از قانون اهم و مهم سرچشمه می گیرد و تحت عنوان ثانوی واقع می شود. حفظ آبروی افراد، بسیار مهم است، اما حفظ موجودیت جامعه اسلامی و نظام حکومت و امنیت و آرامش، از آن مهمتر و لازمتر است، به همین دلیل در موارد خاصی، دومی فدای اولی می شود.

از آنچه در بالا گفته شد روشن می شود که همیشه تجسس و تفتیش در حال دیگران نیاز به دلیل کافی دارد و اقدام خودسرانه در این مورد مجاز نیست. آنچه گفته شد مربوط به تجسس در درون جامعه اسلامی است. در بیرون جامعه اسلامی، مساله روشنتر و آشکارتر است. مسلمانان همیشه باید از آنچه در ظاهر و باطن جوامع بیگانه می گذرد  که ممکن است با سرنوشت مسلمین ارتباط داشته باشد باخبر باشند، توطئه ها را در نطفه بشناسند و خفه کنند، وگرنه زمانی با خبر می شوند که از عهده خنثی کردن آن برنمی آیند، یا باید بهای گزافی برای آن بپردازند!

نوع دیگری از تجسس نیز در حکومت اسلامی (و همه حکومتهای جهان) وجود دارد و آن تجسس در کار ماموران و کارگزاران حکومت اسلامی است تا اطمینان حاصل شود آنها وظایف خود را خوب انجام می دهند، اجحاف و تعدی بر مسلمین روا نمی دارند، و از مقام خود سوء استفاده نمی کنند. به هرحال از آیات قرآن استفاده می شود که مساله تجسس و جاسوسی در آن اعصار نیز وجود داشته است و در برابر جاسوسیهای دشمنان اسلام پیامبر (ص) دستگاه ضد جاسوسی داشته است، تا به وسیله آن تحرکات دشمن را در این زمینه خنثی کند. در آیه 47 سوره توبه به مسلمانان هشدار می دهد که مراقب تحرکات جاسوسی منافقان باشند می فرماید: «اگر آنها همراه شما (به سوی میدان تبوک) خارج می شدند، چیزی جز اضطراب و تردید به شما نمی افزودند، و به سرعت در میان شما به فتنه انگیزی می پرداختند و در میان شما جاسوسانی برای آنها وجود دارد، و خداوند نسبت به ظالمان آگاه است» (لو خرجوافیکم مازادوکم الا خبالا- ولا وضعوا خلالک یبغونکم الفتنه وفیکم سماعون لهم والله علیم  بالظالمین) (توبه/47). «سماع» ممکن است به معنی «جاسوسی» باشد، یا کسی که حالت پذیرش و شنوایی او زیاد است، ولی احتمال اول با موارد آیه مناسبتر است. این در حالی که در چند آیه قبل از آن به پیامبر (ص) دستور می دهد که تلاش کند و منافقان را بشناسد، می فرماید: «خداوند تو را بخشید، چرا به آنها اجازه دادی که از شرکت در میدان جهاد خودداری کنند، چرا نگذاشتی آنها که راست می گویند از آنها که دروغ می گویند شناخته شوند؟» (عفی الله عنک لم اذنت لهم حتی یتبین  لک الذین صدقوا وتعلم الکاذبین) (توبه/43).

داستان جاسوسی حاطب و ساره

از داستان «حاطب بن ابی بلتعه» که در آستانه فتح مکه واقع شد نیز استفاده میشود که پیامبر (ص) دستگاه ضد جاسوسی نیرومندی داشت. توضیح اینکه: در حالی که پیامبر (ص) آماده برای فتح مکه می شد و مقدمات آن را در مدینه فراهم می ساخت اصرار داشت، اخبار به مکه منتقل نشود، در این میان یکی از مسلمانان به نام «حاطب بن ابی بلتعه» که در جنگ بدر و در «بیعت رضوان» شرکت کرده بود گرفتار یک وسوسه شیطانی شد و آن اینکه ممکن است مشرکان مکه مزاحم خانواده بی سرپرست او در مکه شوند، و او می خواست خدمتی به آنان کند تا نسبت به آنان مزاحمت ننمایند! زنی را به نام «ساره» که از اهل مکه بود و به مدینه آمد و می خواست باز گردد و گفت من نامه ای می نویسم، آن را به اهل مکه برسان، و ده دینار و به گفته بعضی ده درهم، نیز به او داد و در نامه چنین نوشته بود: «رسول خدا (ص) قصد دارد به سوی شما آید، آماده دفاع باشید!» پیامبر (ص) از این جاسوسی زشت آگاه شد (گفته می شود که جبرئیل امین این ماجرا را به آن حضرت اطلاع داد)، بلافاصله علی (ع) و «عمار» و «زبیر» و «طلحه» و «مقداد» و «ابومرثه» را دستور داد که سوار بر مرکب شوند، به سوی مکه حرکت کنند و فرمود در یکی از منزلگاهها به زنی می رسید که حامل نامه ای از «حاطب» به مشرکین مکه است (نامه را از او بگیرید). آنها حرکت کردند و در همان مکان که رسول خدا (ص) فرموده بود به او رسیدند، او سوگند یاد کرد که هیچ نامه ای نزد او نیست!  اثاث سفر او را به دقت تفتیش کردند و چیزی نیافتند، همگی تصمیم به بازگشت گرفتند جز علی(ع) که فرمود: نه پیامبر (ص) دروغ گفته، و نه ما دورغ می گوییم، شمشیر را کشید و فرمود: نامه را بیرون بیاور و الا گردنت را می زنم! ساره ترسید و نامه را که در میان گیسوانش پنهان کرده بود بیرون آورد، آنها نامه را به خدمت پیامبر (ص) آوردن و حضرت به سراغ «حاطب» فرستاد، فرمود: می دانی این نامه از کیست؟ عرض کرد: بلی، فرمود: چه چیز موجب شد به این کار اقدام کنی؟!  او عذری را که در بالا گفتیم مطرح کرد. پیامبر (ص) – طبق مصالحی – عذرش را پذیرفت ولی عمر برخاست و گفت: ای رسول خدا  اجازه بده گردن این منافق (جاسوس ) را بزنم!، پیامبر (ص) فرمود: او از مجاهدان بدر است و خداوند نظر خاصی به آنها دارد. آیات آغاز سوره «ممتحنه» نازل شد و به مسلمانان هشدار داد که از تکرار این گونه کارها به شدت بپرهیزند، چرا که دنیا و آخرتشان را تباه می کند.

در این ماجرا، جاسوسی برای دشمن بود، ولی دستگاه ضد جاسوسی پیامبر (ص)- خواه از طریق اطلاع جبرئیل امین باشد یا از هر مبدا دیگر- برنامه دشمن را خنثی کرد، به طوری که هیچ خبری از حرکت مسلمانان و ارتش اسلام به سوی مکه به آنها نرسید و اهل مکه در برابر ورود لشکر اسلام کاملا غافلگیر شدند و همین سبب شد که بزرگترین پایگاه مشرکان تقریبا بدون خونریزی و جنگ به دست مسلمین بیفتد و این کار بسیار مهمی بود، در حالی که اگر آن زن جاسوس به هدف خود می رسید، شاید خونهای زیادی ریخته می شد و این خود نشان می دهد که دستگاههای  اطلاعاتی تا چه اندازه می تواند در  سرنوشت یک قوم و ملت اثر بگذارد.

Sources

Keywords