همزیستی مسالمت آمیز با پیروان ادیان دیگر از نظر روایات

با توجه به روایات و احادیث، همزیستى مسالمت آمیز و ایجاد مودت با بیگانگان، امرى است كه مسلمانان مى توانند در روابط بین الملل خود از آن بهره گیرند؛ زیرا اسلام، آیین فطرت است و هرگز با احساسات طبیعى و انسانى بشر ضدیت ندارد. به نظر اسلام، با ایجاد یك جوّ آرام و مودت آمیز، مى توان با مخالفان عقیدتى به گفتگو و جدال احسن پرداخت. پیشوایان اسلام پیوسته به رعایت، انصاف، اداى حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر توصیه مى نمودند. به طور نمونه:

حضرت على (ع) مى فرماید: «من آذى ذمیاً فكانما آذانى؛ هركس اهل ذمه (یهودى، مسیحى و زرتشتى كه در پناه اسلام است) را آزار رساند، گویا به من آزار رسانده است». پیامبر اكرم (ص) مى فرماید: «من ظلم معاهداً و كلفه فوق طاقته فانا خصمه یوم القیامة؛ هركس به یكى از معاهدین اسلام، ستم روا دارد و بالاتر از طاقت او تكلیفى بر او تحمیل كند، در روز قیامت من خودم دشمن او خواهم بود». رسول اكرم (ص) هم چنین مى فرماید: «من آذى ذمیاً فقد آذانى؛ هر كس اهل ذمه را آزار رساند، مرا آزار رسانده است». آن حضرت در جاى دیگر مى فرماید: «من ظلم معاهدا او انتقصه حقه او كلفه فوق طاقته او اخذ منه شیئاً بغیر طیب نفسه فانا حجیجه یوم القیامه؛ هر كس به هم پیمانى از غیرمسلمین ستم كند، یا حقش را تضییع نماید، یا بالاتر از طاقتش تكلیفى بر او تحمیل كند، یا چیزى بدون رضایت از او بگیرد، من در روز قیامت با او محاجه خواهم نمود». هم چنین مى فرماید: «من قذف ذمیاً حدّ له یوم القیامة بسیاط من نار؛ هر كس پیروان مذاهب دیگر را كه در ذمه ى (اسلام) قرار دارد تهمت بزند، در روز قیامت با تازیانه هاى آتشین مجازات خواهد شد».

ابن عباس، از پیامبر اكرم (ص) نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: «تصدقوا على اهل الادیان كلها؛ به فقراى همه ى ادیان الهى صدقه بدهید». امام على (ع) در بخشى از نامه اش به مالك اشتر مى فرماید: «اشعر قلبك الرحمة للرعیة و المحبة لهم، و اللطف بهم، و لا تكونن علیهم سبعاً ضاریا تغتنم أكلهم، فانهم صنفان: اما اخ لك فى الدین، و اما نظیر لك فى الخلق؛ اى مالك، مهربان باش و رعیت را با چشمى پر عاطفه و سینه اى لبریز از محبت بنگر؛ و چون درنده اى به غارت جان و مال آنان نپرداز. اى مالك، فرمان برداران تو از دو صنف بیرون نیستند: یا مسلمان و برادر دینى تو هستند، و یا پیروان مذهب بیگانه اند، كه در این صورت همانند تو انسان اند».

باید توجه داشت كه فرمان حضرت امیرالمؤمنین (ع) به مالك اشتر، در زمانى صادر شده كه تعداد مسلمانان در كشور مصر ناچیز بوده، و چند سالى از فتح مصر به دست سپاه اسلام نگذشته بود و طبعاً در این چند سال تنها عده ى قلیلى اسلام را پذیرفته بودند و اكثریت مردم هنوز مسیحى بودند. مالك اشتر، فرمانرواى ملتى شده بود كه به تبعیت سیاسى حكومت اسلامى در آمده بودند، ولى اكثریت آنان مسیحى و اقلیت آنها مسلمان بودند. امام على(ع) در فرمان اداره ى آن كشور چنان به مراعات حداكثر مصالح و منافع عمومى مردم مصر دستور مى دهد كه گویى در میان آنان، حتى یك مسلمان وجود ندارد. سفارش هاى اكیدى كه از پیامبر خدا (ص) و پیشوایان اسلام در مورد زندگى مسالمت آمیز مسلمین با پیروان مذاهب دیگر رسیده، در واقع همان روح همزیستى مسالمت آمیز است كه قرآن نیز بدان توصیه نموده است.

امام على (ع) در بخشى از نامه ى خود به مالك اشتر چنین مى فرماید: «ولا تدفعن صلحاً دعاك الیه عدوك و لله فیه رضى، فان فى الصلح دعة لجنودك و راحة من همومك و آمنا لبلادك؛ و از صلحى كه دشمن تو را بدان خواند، و رضاى خدا در آن بود، روى متاب كه آشتى، سربازان تو را به آسایش مى رساند، و اندوه هایت را مى كاهد و شهرهایت ایمن ماند». امام على (ع) در قسمت دیگرى از همان نامه به مالك اشتر مى فرماید: «ان عقدت بینك و بین عدوك عقدة او البسته منك ذمة فحط عهدك بالوفاء و ارع ذمتك بالامانة، و اجعل نفسك حبّة دون ما أعطیت فانّه لیس من فرائض الله شىء الناس اشدّ علیه اجتماعاً، مع تفرق اهدائهم، و تشنّت آرائهم، من تعظیم الوفاء بالعهود؛ حال اگر پیمانى بین تو و دشمن منعقد گردید، یا او را در پناه خود امان دادى، به عهد خویش وفادار و بر آن چه بر عهده گرفتى امانت دار باش، و جان خود را سپر پیمان خود گردان؛ زیرا هیچ یك از واجبات الهى، همانند وفاى به عهد نیست؛ همه ى مردم جهان با تمام اختلافاتشان در افكار و تمایلات، در آن اتفاق نظر دارند».

امام صادق (ع) در مورد حق اهل ذمه چنین مى فرماید: «و حق اهل الذمة ان تقبل ما قبل الله عزوجل و لاتظلمهم ما وفوا الله عزوجل بعهده؛ حق كسانى كه در پناه مسلمان اند این است كه آن چه خداى عزوجل از آنان مى پذیرد بپذیرى؛ و مادامى كه به عهد خداى عزوجل وفادارند، بر ایشان ستم نكنى». نتیجه آن كه، توصیه ى پیشوایان اسلام در روابط با غیرمسلمانان، رعایت عدالت، انصاف، اداى حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر است.