فرقه های مختلف دین هندو

مذهب برهمن:
برهما خدای ایجاد کننده، به معنای قائم با لذت و ازلی و ابدی است. درباره این خدا (برهما) در نزد هندوان عبادت و تشریفات چندانی معمول نیست، و جز یکی دو معبد در تمام کشور هند بنام او مشاهده نمی شود، لیکن دو خدای دیگر یعنی ویشنو و شیوا در طول سه هزار سال پیوسته مورد ستایش و پرستش عامه هندوان در شمال و جنوب آن کشور قرار گرفته اند.
 

فرقه های فرعی هندوئیسم:

فرقه های فرعی بیشماری غیر سه از فرقه اصلی در مذهب هندو وجود دارد که هر کدام برای خود خدای واحدی را پرستش می کنند و در عین حال به وحدت وجود قائل هستند. و معتقد هستند که همه مظاهر خدای عظیم و یگانه ای است که صور مختلفه از پیکر قدرت واحد غیبی هستند و بر این باورند که: تمام موجودات و کائنات از افراد بشر گرفته تا قوای طبیعی از جمله تمام حیوانات، نباتات، کوهها، نهرها و درختان، ذراتی هستند که کالبد عظیم الوهیت جهانی را تشکیل داده اند. برخی از این فرقه های فرعی عبارتند از:

1. فرقه گنشه:
این فرقه خدای گانشا که خدای فیل سر است و پسر پارواتی و نوه شیوا است را می پرستند. گانشا یکی از پرطرفدارترین خدایان در هندوستان است و تصویر های کوچکی از او بر روی در بسیاری از خانه ها به چشم می خورد. گانشا را رافع موانع می دانند و از این رو پیش از هر کاری چیزی نذر او می کنند.

2. هنومان:
خدای هانومن را می پرستند. هانومن به عنوان مثال اعلای ایمان و سرسپردگی پرستیده می شود.

3. موروکان:
موروکان خدایی است که با شیوا نسبت دارد در سنت فامیلی جنوب هند، هیچ خدایی محبوبیت موروکان را ندارد. با این که موروکان پیشینه غیربرهمایی درازی به عنوان خدای جنگ دارد، بعدها همان اسکاندا پسر شیوا شناخته شده است. اعیاد بزرگ جنوب هند به یاد این خدا برگزار می گردد. فرقه هایی که بنام خدایانشان نامیده می شوند در گوشه و کنار هند زندگی می کنند که بعضی از آنها عبارت اند از: ایندرا، یمه، وارونا، اگنی، سوریا، وایو، سومه، کبرا، کرتی کیا، درمه، تامه، سرسوتی، لکشمی، دوی یا مها دوی، آدیتی، سارانیو، پریتوی، راتی، دیتی، ماناسه.
 

فرقه ها در دوره جدید

در دوره جدید، برخی اصلاحگران دینی و اجتماعی توانسته اند شماری از هندوها را پیرامون خود جمع کرده، گروههای جدیدی در درون هندوئیسم به وجود آورند. بدرستی روشن نیست که آیا این گروهها را می توان فرق جدید هندوئی نامید یا نه، اما این اندازه روشن است که افرادی که به این گروهها وابسته اند دارای اصول ویژه ای در مذهب و عقیده خود هستند که آنها را از توده عوام هندوها متمایز می کند. در میان این گروهها دو گروه مهمند که به نامهای برهمو-ساماج و آریا-ساماج معروفند. رام موهان روی بنیانگذار گروه اول و دایاناند سرسواتی بنیانگذار گروه دوم بود. هر دو گروه واقعا معرف دو نهضت اصلاحی مهم در دین هندوئی اند. بنیانگذاران این جنبشها هر یک به شیوه خاص خود می خواستند، دین هندو را به جای زوایدی که احساس می کردند دین هندو را فرا گرفته به سرچشمه های آن بازگردانند.

فرقه برهمو-ساماج
رام موهان روی عمدتا بازگشت هندوئیسم را به یکتاپرستی تبلیغ می کرد؛ پرستش و ستایش تنها خداوند متعال، نامتناهی، تغییرناپذیر و ابدی که خالق و نگهدارنده عالم است. از این رو برهمو-ساماج، اجتماعی از هندوهاست که اعتقاد راسخ به یک خدای متعال دارند. روی اشاره می کرد که هر دین اصول اساسی ویژه ای دارد و فقط باید به این اصول ایمان داشت و از آنها پیروی کرد و نباید به اصول غیرضروری اهمیت زیادی داد. هندوئیسم به عنوان اصل ضروری خود به وجود تنها یک خدای متعال معتقد بود که هرگز به صورت انسان بر روی زمین تجسد نیافته و نیز به فناناپذیری روح و رستگاری با توبه و افعال خیر بر اساس عشق و ایمان خالصانه به خدا معتقد بود. بنابراین روی هندوها را فقط به داشتن این عقاید و مراعات این اعمال توصیه می کند. او زیارت اماکن مقدس و قربانی ها و مراسم و مناسک مختلف را کاملا تقبیح کرد.

فرقه آریا-ساماج
شعار آریا-ساماج بازگشت به وداها بوده است که آنها را خالصترین وحی الهی وک تابهای معرفت حقیقی می داند. وظیفه هر هندوئی (آریا) است که وداها را بخواند یا دست کم به قرائت آن گوش فرا دهد و حقیقت آنها را به دیگران موعظه کند. به نظر می رسد که آریا-ساماج نیز مانند برهمو-ساماج معتقد به یگانگی و وحدانیت مطلق خداوند است، اگرچه فراخوان او در بازگشت به وداها می تواند به ایمان به چندگانه پرستی دلالت کند. آریا-ساماج کاملا مخالف بت پرستی و تبعیض طبقاتی است اما از ازدواج مجدد بیوه زنان حمایت می کند. همچنین به نظر می رسد که مخالفت شدیدی با اسلام و مسیحیت دارد. آیا آریا-ساماج فرقه ای کاملا توحیدگراست و به اصول خالص و اصلی دین هندو کاملا وفادار است و پیوسته به تمییز بین حقیقت و خطا تأکید دارد و به ستیاش حقیقت می پردازد. در نگرش خود بسیار اخلاقی و انسانگراست و می کوشد شرایط اجتماعی، روحی و جسمانی بشر را بهبود بخشد. پیروان آریا-ساماج به شیوه خاص خود برخی آداب و مناسک را به جای می آورند. صبحهای شنبه آنان در یک محل گرد آمده، این مناسک را به جای می آورند. این مراسم شامل سوزاندن بخور در محراب آتش ودایی، اجرای مراسم نیایش و دعا، شرح و بیان عقاید و آراء داراناند، خواندن سود از وداها و غیره می گردد. هیچ روحانی رسمی وجود ندارد و با همه اعضا یکسان برخورد می شود.
نهضتهای اصلاحی دیگری نیز بوده اند که سبب پدید آمدن گروههای هندوئی خاص در محدوده خود شده اند. به هر حال، چندان روشن نیست که آیا می توان تمام این جماعتها را به عنوان فرقه هایی متفاوت به شمار آورد یا نه. یکی از این نهضتهای مهم که در ایجاد جماعتی خاص مؤثر بوده به دست قدیس مشهور رام کریشنا بنیانگذاری شده است. رام کریشنا سعی داشت با عمل به هندوئیسم واقعی به احیاء ادویته ودانته بپردازد. ویوکاناند ثابت کرد که بانفوذترین و مشهورترین سخنگوی اوست. هیأتهای تبیغی رام کریشنا که در سرتاسر هند و نیز در خارج از آن فعالند همچون کلیساهای هندوهای پیرو رام کریشنا هستند. این هیأتها با اشاعه تعالیم ودانته در سراسر دنیا و جذب مردم به صفوف مؤمنان به آن، در واقع به اهداف تبلیغی نایل می شوند.