مکان و زمان اسراء

بنا به آنچه میان علمای شیعه بلکه اهل سنت مشهور است، اسراء و معراج پیامبر (ص) پس از بعثت و پیش از هجرت واقع شده؛ اما در سال وقوع آن اختلاف بسیاری دیده می شود، به طوری که برخی وقوع آن را در سال سوم برخی سال پنج گروهی سال دهم برخی دیگر یازدهم و غیر اینها دانسته اند.
به نظر می رسد قویترین این اقوال، قولی است که سال پنجم هجری را سال وقوع اسراء می داند، زیرا در منابع روایی آمده است: عایشه از رسول اکرم (ص) علت کثرت علاقه ایشان به فاطمه (س) و احترام به او را پرسید و یا اینکه آن حضرت را به خاطر این عمل مورد سرزنش قرار داد، ایشان در پاسخ فرمودند: «بله، ای عایشه، هنگامی که به آسمان سیر داده شدم، جبرئیل مرا داخل بهشت کرد، پس به من میوه ای از آن خوراند -و به نقلی آمده است در بهشت درختی نظر آن حضرت را به خود جلب می کند که میوه ای داشته و آن را به ایشان می دهند- پس من میوه را خوردم و آن نطفه ای شد در صلب من وقتی (به زمین و دنیا) بازگشتم، با خدیجه هم بستر شدم (و فاطمه از ما به هم آمد) پس فاطمه از آن نطفه است و فاطمه حوراء انسیه است، هرگاه مشتاق بهشت می شوم او را می بوسم»؛ طبق این روایت و از آنجا که خانم فاطمه زهرا (س) در سال پنجم بعثت به دنیا آمده اند فهمیده می شود، اسراء و معارج در سال پنجم یا سال ششم رخ داده.

جسمانی یا روحانی بودن اسراء:
در مورد اینکه آیا اسراء و معارج با بدن و روح توأمان بوده یا خیر، در خواب بوده یا بیداری و... اختلاف نظر زیادی وجود دارد. به عنوان مثال از عایشه نقل شده است که گفت: «جسم رسول خدا (ص) (هنگام اسراء) از نزد من غایب نشد بلکه خداوند با روحش او را به اسراء برد». (سیره ابن هشام ج1- ص 299) این در حالیست که عایشه به هنگام ماجرای اسراء یا به دنیا نیامده بوده و یا اینکه بسیار خردسال بوده و اصلا پیوندی با پیامبر (ص) نداشته.
عجیب تر از سخن عایشه گفته معاویه است که در آن زمان کودکی بیش نبوده با این حال در مورد اسراء نظر داده و می گوید: «به درستی که آن رویای صادقه ای بود!»
از اهل تسنن نقل های دیگری نیز وجود دارد که مانند دو قول مذکور خالی از اشکال نیست تنها اما چون این بحث کلامی و مربوط به عقاید است ما در آن وارد نمی شویم و فقط می گوییم از نظر امامیه، اسراء با روح و جسم (هر دو) رخ داده. در مورد معراج در خود امامیه هم اختلاف نظر وجود دارد. آنچه مشهور میان ایشان است همان معراج با روح و جسم -توأمان- می باشد.

روز و ماه اسراء و معراج:
درباره ماه و روز اسراء و معراج نیز اختلاف نظر وجود دارد. برخی شب هفدهم رمضان عده ای دیگر شب هفدهم ربیع الاول یا شب دوم آن ماه و گروه چهارم بیست و هفتم رجب را ظرف تحقق این حادثه دانسته اند، البته نظرهای دیگری هم وجود دارد که از نقل آنها چشم می پوشیم و از آنجا که به نظر برخی از علما بلکه همه ایشان اسراء یا معارج یا هر دوی آنها هر کدام چند بار رخ داده اند لذا ممکن است چند تاریخ از تواریخ مذکور -چه در مورد سال چه ماه و چه روز- صحیح بوده  و هر یک بیانگر یکی از دفعات باشند.

مکان اسراء و معراج:
گفته شده است: اسراء از شعب ابی طالب یا خانه ام هانی (دختر ابوطالب) آغاز شد. برخی نیز گفته اند مبدأ این سیر، مسجدالحرام بوده که این نظر با ظاهر آیه «سبحان الذی اسری عبده لیلا من المسجد الحرام» سازگارتر است. البته در اینجا نیز اگر قائل شویم اسراء چند بار رخ داده، می توانیم بگوییم این حادثه هر بار از یکی از مکان های فوق آغاز شده و نیز ممکن است ماجرا بدین ترتیب باشد که پیامبر از منزل ام هانی یا شعب خارج شده به مسجد الحرام آمده و از آنجا اسراء شروع شده باشد. (الله اعلم).