طبقات راویان حدیث غدیر از علماء قرن دوم (ابوهشام و دیگران)

توجه و عنایت به موضوع مهم غدیر خم در انحصار صحابه و تابعین نبوده و بلکه علماء قرن های بعدی نیز در حفظ و اجراء این سیره مهم و اثر زوال ناپذیر نهایت مراقبت را داشته اند و با بررسی تاریخ مربوط، ملاحظه می شود که در هر قرنی گروه بسیاری از حفاظ با دقت نظر این نشانه نمایان دین را از گروه پیشین دریافت و بر طبق تحقیقاتی که در این امر خطیر نموده اند به طبقه بعدی که جایگزین آنها شده اند با خضوع و تسلیم بصحت آن، سپرده اند. اینک تعدادی از آنان را برای اثبات این مدعی نام می بریم، که در هر قرنی گواه بر تحقق این داستان می باشند، و احاطه به همه راویان این حدیث از طبقه علماء موکول به دامنه قدرت خواننده بزرگوار است که در حدود کوششی که دایر به شناسائی اساتید فن حدیث به کار خواهند برد، به منظور خود نائل گردند.

علماء قرن دوم اسلامی؛
1- ابومحمد عمرو بن دینار جمحی مکی؛ متوفای 115 ر 116، به طوری که در ص 244 خلاصه خزرجی مندرج است: «مسعر، سه بار (که حاکی از تأکید است) موثق بودن نامبرده را تصدیق و اعلام داشته.» نامبرده حدیثی از طاوس تابعی در ص 120 روایت نموده است.
2- ابوبکر محمد بن مسلم بن عبیدالله قرشی زهری؛ متوفای 124. نامبرده یکی از پیشوایان بنام و مشهور است و او عالم حجاز و شام است، بسیاری از صاحبان تذکره شرح حال او را ثبت و نسبت به او ستایش نموده اند، ذهبی در جلد 1 تذکره خود ص 96 می نگارد: «مناقب این دانشمند بزرگ (زهری) درخور آن است که (لا اقل) در چهل ورق درج و شرح داده شود.»
3- عبدالرحمن بن قاسم بن محمد بن ابی بکر تیمی؛ ابومحمد مدنی متوفای 126، احمد و ابن سعد و ابوحاتم او را توثیق نموده اند و خزرجی در صفحه 197 خلاصه اش او را به پیشوائی و موثق بودن ستوده است، نامبرده مناشده جوانی را با ابی هریره به حدیث غدیر روایت نموده است.
4- بکر بن سواده بن ثمامه بصری؛ متوفای 128، طبق مندرج در صفحه 44 خلاصه خزرجی، یکی از فقهاء و پیشوایان است، ابن معین و ابن سعد و نسائی او را توثیق نموده اند. طریق روایت او که منتهی به جابر می شود صحیح و همه رجال سندش ثقه و مورد اعتمادند.
5- عبدالله بن ابی نجیح یسار ثقفی- ابویسار مکی؛ متوفای 131، به طوری که در ص 183 «خلاصه» و ص 145 «التقریب» مندرج است، احمد او را توثیق نموده. حدیث او که طریق آن صحیح و رجال سند آن مورد اعتماد و وثوقند.
6- حافظ، مغیرة بن مقسم ابوهشام ضبی کوفی؛ (از مادر نابینا متولد شده) متوفای 133، طبق مندرج در جلد 1 تذکره ذهبی ص 128 و خلاصه خزرجی ص 320 عرزمی و عجلی او را توثیق نموده اند.
7- ابو عبدالرحیم خالد بن زید جمحی مصری؛ متوفای 139، فقیهی است اهل فتوی، ابوزرعه و عجلی و یعقوب بن سفیان و نسائی او را توثیق نموده اند و ابن حبان او را در شمار افراد مورد وثوق و اعتماد یاد کرده، شرح حال او در جلد 3 «تهذیب التهذیب» ص 129 مندرج است، روایت او در داستان (مناشده) به لفظ زاذان و به اسناد صحیح که رجال سند آن همگی ثقه هستند، نقل شده است.
8- حسن بن حکم نخعی- کوفی؛ (بعد از سال 140 وفات یافته)، طبق مندرج در خلاصه خزرجی ص 67 ابن معین او را موثق دانسته، حدیث رکبان به طریق او نقل شده و طریق مزبور صحیح و رجال آن همگی ثقه می باشند.
9- ادریس بن یزید ابوعبدالله اودی کوفی؛ نسائی او را موثق دانسته، و حدیث مناشده جوانی با ابی هریره به طریق او آمده و طریق حدیث مذکور و مناشده هر دو صحیح و رجال آنها همگی ثقه می باشند.
10- یحیی بن سعید بن حیان تیمی کوفی مدنی؛ طبق خلاصه خزرجی ص 363 عجلی او را ثقه و صالح دانسته و ابن حبان وفات او را به سال 145 ثبت نموده طریق حدیث او از عمویش (یزید بن حیان تابعی) که سند آن از اسناد مسلم است (در «صحیح» او) و رجال آن ثقه هستند.
11- حافظ عبدالملک بن ابی سلیمان عرزمی کوفی؛ متوفای 145 احمد بن حنبل و نسائی او را توثیق نموده اند و ذهبی در جلد 1 تذکره اش ص 139 گفته که: نامبرده از حفاظ صاحب دقت نظر است.
12- عوف بن ابی جمیله عبدی هجری بصری؛ متوفای 146- نسائی و جماعتی او را توثیق نموده اند، خزرجی در ص 253 «تذکره» و ابن حجر در ص 199 «تقریب» از او نام برده اند.
13- عبدالله بن عمر بن حفص بن عاصم بن عمر بن خطاب عدوی عمری مدنی؛ یکی از فقهاء هفتگانه است. ابن معین و نسائی و ابو زرعه و ابو حاتم او را توثیق نموده اند، وفات او به سال 147 و به قولی در غیر این سال واقع شده، ابن حجر شرح حال او را در جلد 8 «تهذیب» ص 40 ذکر نموده و حافظ عاصمی روایتی را به طریق او در «زین الفتی» آورده است.
14- نعیم بن حکیم مدائنی؛ متوفای 148 حافظ ابوعوانه و حافظ قطان از او روایت کرده اند، ابن معین و عجلی او را توثیق نموده اند و شرح حال او را خطیب در جلد 13 تاریخش ص 302 ذکر نموده است.
15- طلحة بن یحیی بن طلحة بن عبیدالله تیمی کوفی؛ متوفای 148 عجلی و ابن معین او را توثیق نموده اند و صلاحیت او را ابوزرعه و نسائی تأیید کرده اند. شرح حال او را خزرجی در «خلاصه» ص 153 و ابن حجر در «تهذیب التهذیب» ثبت نموده اند.
16- ابومحمد کثیر بن زید اسلمی؛ بعد از سال 150 درگذشته و به (ابن ماقبه) معروف است. ابوزرعه گفته: نامبرده متصف به صدق است و در (روش) او نرمی و ملایمت است (کنایه از اینکه سخت گیری در خصوصیات رجال ندارد) شرح حال او را خزرجی در «خلاصه» ص 283 ذکر نموده است.
17- حافظ محمد بن اسحاق مدنی؛ صاحب سیره متوفای 151 ر 152- علماء بنام و معروف او را به موثق بودن و پیشوائی و علم و حفظ و دقت نظر تعریف نموده اند. شرح حال او را ذهبی در جلد 1 تذکره اش ص 155 و خزرجی در ص 279 «خلاصه» ثبت کرده اند. حاکم به طریق او در (مستدرک) جلد 3 ص 110 روایت نموده است.
18- حافظ معمر بن راشد، ابو عروه ازدی بصری؛ متوفای 153 ر 4، عجلی و نسائی و سمعانی او را توثیق نموده اند و ذهبی در جلد 1 «تذکره» ص 171 با تعبیر به، امام و حجت او را یاد کرده است.
19- حافظ مسعر بن کدام ابن ظهیر هلالی رواسی کوفی؛ متوفای 153 ر 155، قطان گفته: «همانند او را نیافتم، او دقیق النظرترین علماء بود» و شعبه گفته: «از فرط استواری و متانت، مصحف نامیده می شده» احمد و ابوزرعه و عجلی او را توثیق نموده اند، به تذکره ذهبی در جلد 1 ص 169 و خلاصه خزرجی ص 320 مراجعه شود.
20- ابوعیسی حکم بن ابان عدنی؛ متوفای 154 ر 5، عجلی گوید: «نامبرده ثقه ایست دارای سیره و روش، نامبرده در آن هنگام که چشمها آرام می گرفت (به خواب می رفت) تا زانوی خود در دریا می ایستاد و به ذکر خدا اشتغال می ورزید!» خزرجی شرح حال او را در «خلاصه» ص 75 چنین نگاشته است.
21- عبدالله بن شوذب بلخی؛ به بصره آمده و در آنجا مسکن گرفته، متوفای 157- قریبا در باب روزه غدیر به شرح حال او پرداخته خواهد شد، و گفتار ابن ولید درباره او خواهد آمد، نامبرده دارای چهره روحانی و منظر ملکوتی بوده، حدیث روزه غدیر را به طریق صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند، او روایت نموده است.
22- حافظ شعبة بن حجاج ابوبسطام واسطی؛ به بصره آمده و در آنجا مسکن گزیده و در سال 160 وفات یافته، به قول ابن معین نامبرده پیشوای اهل تقوی است و به قول حکم پیشوای پیشوایان است و به قول ثوری: شعبه در حدیث فرمانروای اهل ایمان است، ذهبی در جلد 1 تذکره ص 174 و خزرجی در «خلاصه» ص 140 شرح حال او را ثبت نموده اند.
23- حافظ ابوالعلاء کامل بن علاء تمیمی کوفی؛ متوفای در حدود 160، ابن معین او را توثیق نموده و ابن عدی و نسائی بر حسب مندرج در خلاصه خزرجی ص 272 گفته اند که (باکی بر او نیست) و حاکم در «مستدرک» صحیح بودن حدیث او را تایید نموده.
24- حافظ سفیان بن سعید ثوری ابوعبدالله کوفی؛ در سال 161 در بصره درگذشته است و ولادت او در سال 77 تعیین شده، خطیب در جلد 9 تاریخش ص 252 او را پیشوائی از پیشوایان مسلمین و نشانه از نشانه های دین دانسته و تصریح نموده که: پیشوائی او مورد اجماع است، به طوری که با مراتب اتقان و ضبط و حفظ و معرفت و زهد و ورع که در او است از هر گونه تعریف و تزکیه بی نیاز است؛ در جلد 7 تاریخ خطیب ص 377 مندرج است که: «خبر داد ما را ابوالفتح محمد بن حسین عطار (قطیط) از محمد بن احمد بن عبدالرحمن معدل- در اصفهان- از ابوبکر محمد بن عمر تمیمی حافظ (جعابی) از حسن بن علی بن سهل عاقولی از حمدان بن مختار از حفص بن عبیدالله بن عمر از سفیان ثوری از علی بن زید از انس که گفت: «شنیدم از رسول خدا (ص) می فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.»
25- حافظ اسرائیل بن یونس بن ابی اسحق سبیعی ابو یوسف کوفی؛ متوفای 162، ابن معین و غیره او را توثیق نموده اند و ذهبی در جلد 1 تذکره اش ص 193 مبالغه در ستایش نسبت به او نموده است.
26- جعفر بن زیاد کوفی احمر؛ متوفای 165 ر 7، ابوداود گفته مورد وثوق و اعتماد است؛ و شیعی است، و به شرح مندرج در خلاصه خزرجی ص 53 ابوزرعه او را متصف به صدق معرفی کرده و نسائی گفته: باکی بر او نیست، حدیث او در داستان (مناشده) رحبه به لفظ عبدالرحمن به طریق صحیح و رجال موثق نقل شده است.
27- مسلم بن سالم هندی ابو فروه کوفی؛ (در اواسط قرن دوم درگذشته) ابن معین او را توثیق نموده و ابوحاتم صلاحیت او را در حدیث تأیید و گفته که باکی بر او نیست؛ حدیث او از عبدالرحمن بن ابی لیلی در داستان (مناشده) رحبه به طریق صحیح و رجال موثق نقل شده است.
28- حافظ قیس بن ربیع ابومحمد اسدی کوفی؛ متوفای 165، عفان گوید که او مورد وثوق و اعتماد بوده است، و یعقوب ابن شیبه گوید: نامبرده در نزد جمیع اصحاب ما، متصف به صدق است و آنچه را از (احادیث) نوشته دارای صلاحیت است، ولی نیروی حفظ او خوب نیست، ذهبی در جلد 1 «تذکره» ص 205 و خزرجی در «خلاصه» ص 270 شرح حال او را ثبت نموده اند.
29- حافظ حماد بن سلمة ابوسلمه بصری؛ متوفای 167؛ ابن معین او را توثیق کرده و ابن معمر او را از ابدال به شمار آورده و قطان گوید؛ هر که را دیدید که نسبت به او نکوهش می کند. او را در اسلام متهم بدانید. وهب گوید: «حماد اعلم ما است، و بر ما سروری دارد» ذهبی او را کامل در عربیت و مردی فقیه و فصیح و سخن ور و دارای سیره و روش دانسته، شرح حال او در جلد 1 تذکره ذهبی ص 182 و در ص 78 خلاصه خزرجی ثبت است. بنابراین حدیث به طریق او که منتهی به براء بن عازب می شود صحیح و رجال آن مؤثق است و حدیث او در موضوع تهنیت به اسناد صحیح و رجال موثق نقل شده است.
30- حافظ عبدالله بن لهیعه ابو عبدالرحمن مصری؛ متوفای 174، ذهبی در جلد 1 «تذکره» ص 215 شرح حال او را ثبت نموده و درباره او گفته: «پیشوای بزرگ، قاضی دیار مصر و دانشمند و محدث آن منطقه» و گوید: احمد بن حنبل درباره نامبرده گفته: «در آنچه نوشته دارای صلاحیت و در طلب علم کوشا بوده است، بنا به مراتب مذکوره طریق رسیده از او که منتهی به جابر انصاری می شود صحیح و رجال آن موثق می باشند.»