متکلمان اسلامی و علت نیاز بشر به دین

قاعده لطف و لزوم دین
متکلمان اسلامى، لزوم دین و تکلیف را بر اساس قاعده لطف‏ تبیین کرده ‏اند. مقصود از قاعده لطف دین این است که به مقتضاى جود و حکمت‏ خداوند، انجام دادن آن‏چه بشر را به هدف از آفرینش او و وصول به مقام قرب‏ الهى نزدیک می‏سازد، واجب و لازم است. اساس این قاعده کلامى را لزوم هماهنگى میان فعل و فاعل (اصل سنخیت) تشکیل ‏میدهد. به عبارت دیگر لازمه کمال در ذات و صفات ذاتى خداوند، کمال در فعل و صفات‏ افعال است. بنابراین، شان الوهیت و ربوبیت‏ خداوند اقتضا می‏کند که آن‏چه بشر را در نیل به غایت مطلوب او کمک می‏کند، در اختیار او قرار دهد. و این، مفاد قاعده ‏لطف در اصطلاح متکلمان عدلیه است. بر اساس این قاعده، در تبیین لزوم تکلیف و شریعت گفته‏ اند: تکلیف و شریعت از دو نظر لطف در حق انسان‏هاست. و چون لطف ضرورى است، تکلیف و شریعت نیز ضرورى خواهد بود، آن دو جهت عبارتند از:

1. به حکم عقل، شکر منعم واجب است، چنان‏که عدل، انصاف، وفاى به عهد نیز واجب‏ و کارهاى مقابل آن‏ها قبیح و ناروا هستند (تکالیف عقلى). از طرفى التزام به عبادات شرعى، در تقویت و تحکیم تکالیف عقلى مزبور مؤثر و کارساز است. بنابراین، تکالیف شرعى نسبت ‏به تکالیف عقلى لطف هستند، و لطف واجب‏ است. پس تکالیف شرعى نیز واجب و ضرورى ‏اند.

2. علم به پاداش‏ها و کیفرهاى اخروى نقش مؤثرى در گرایش انسان به طاعت و دورى ‏از معصیت دارد، این آگاهى از طریق حس و عقل به دست نمى ‏آید، بلکه راه آن منحصر در وحى و شریعت آسمانى است.
بنابراین، از این نظر نیز تکلیف و دین لطف در حق انسان‏هاست، پس ضرورى است.