دلایل امام رضا علیه السلام برای پذیرفتن ولایتعهدی

هنگامی امام رضا (ع) ولیعهدی مأمون را پذیرفت که به این حقیقت پی برده که در صورت امتناع بهایی را که باید بپردازد تنها جان خودش نمی باشد، بلکه علویان و دوستدارانشان همه در معرض خطر واقع می شوند. در حالی که اگر بر امام جایز بود که در آن شرایط، جان خویشتن را به خطر بیفکند، ولی در مورد دوستداران و شیعیان خود و یا سایر علویان هرگز به خود حق نمی داد. که جان آنان را نیز به مخاطره دراندازد.
افزون بر این، بر امام لازم بود که جان خویشتن و شیعیان و هواخواهان را از گزندها برهاند. زیرا امت اسلامی بسیار به وجود آنان و آگاهی بخشیدنشان نیاز داشت. اینان باید باقی می ماندند تا برای مردم چراغ راه و راهبر و مقتدا در حل مشکلات و هجوم شبهه ها باشند.
آری، مردم به وجود امام و دستپروردگان وی نیاز بسیار داشتند. چه در آن زمان موج فکری و فرهنگی بیگانه ای بر همه جا چیره شده بود و با خود ارمغان کفرو الحاد در قالب بحثهای فلسفی و تردید نسبت به مبادی خداشناسی، می آورد.
بر امام لازم بود که بر جای بماند و مسئولیت خویش را در نجات امت به انجام برساند. و دیدیم که امام نیز (با وجود کوتاه بودن دوران زندگیش پس از ولیعهدی) چگونه عملا وارد این کارزار شد.
حال اگر او با رد قاطع و همیشگی ولیعهدی، هم خود و هم پیروانش را به دست نابودی می سپرد این فداکاری کوچکترین تاثیری در راه تلاش برای این هدف مهم در بر نمی داشت.
علاوه بر این، نیل به مقام ولیعهدی یک اعتراف ضمنی از سوی عباسیان به شمار می رفت دایر بر این مطلب که علویان نیز در حکومت سهم شایسته ای داشتند. دیگر از دلایل قبول ولیعهدی از سوی امام آن بود که اهل بیت را مردم در صحنه سیاست حاضر بیابند و به دست فراموشیشان نسپارند، و نیز گمان نکنند که آنان همانگونه که شایع شده بود، فقط علما و فقهایی هستند که در عمل هرگز به کار ملت نمی آیند.
شاید امام نیز خود به این نکته اشاره می کرد هنگامی که «ابن عرفه» از وی پرسید: «ای فرزند رسول خدا، به چه انگیزه ای وارد ماجرای ولیعهد شدی؟»
امام پاسخ داد: «به همان انگیزه ای که جدم علی (ع) را وادار به ورود در شورا نمود.»
گذشته از همه اینها، امام در ایام ولیعهدی خویش چهره واقعی مأمون رابه همه شناساند و با افشا ساختن نیت و هدفهای وی در کارهایی که انجام می داد، هر گونه شبهه و تردیدی را از نظر مردم برداشت.