بررسی کتاب المراجعات شرف الدین

یکی از آثار ارزنده شرف الدین، کتاب «المراجعات» است، بلکه باید گفت، «المراجعات» یکی از آثار ارزنده قرن چهاردهم اسلامی است.
المراجعات، مجموعه 112 نامه است که بین سید عبدالحسین شرف الدین، و شیخ الاسلام سلیم بشری، مفتی و رئیس اسبق جامع الازهر، مبادله شده است. این دو عالم اسلامی، در این نامه ها حقایق بسیاری را مورد بحث و نظر قرار داده اند. بیان این نامه ها، ادبی، زیبا و محکم است، و مطالب مطرح شده در آنها غنی و سرشار. به گفته سلیم بشری: «شرف الدین در نامه های پر مغز و خوش سبک و محکمش به سان سیلی است که از قله های کوه خیزد، یا ابری که از آن ژاله ریزد. از نامه های شیخ سلیم بشری نیز پیداست که دانشمندان عمیق و حق جو منصف و پراطلاع است. وی در نوشته هایش حقایق مهمی را، از مسائل اعتقادی شیعه، و غیر آن، تصدیق کرده است، که از جمله، اهمیت اساسی فقه شیعه و صحت عمل به آن است.»
شیخ مرتضی آل یاسین، در مقدمه خود بر این کتاب می گوید: «من ای خواننده گرامی! نمی توانم مولف را چنانکه خود کتاب می شناساند، بشناسانم. پس خوب است که تو با خواندن این کتاب شرف الدین را بشناسی، بشناسی که او یکی از قهرمانان میدان دانش است و یکی از پهلوانان پهنه بیان.
آفاق شخصیت شرف الدین بسیار گسترده است. و من در مقدمه ای چنین کوتاه کجا می توانم همه این آفاق گسترده را روشن کنم. اگر قرار بود درباره مردی جز شرف الدین، یعنی مردانی که زندگی و اعمال آنان افقی محدود دارد، سخن بگویم کار آسان بود، لیکن درباره مردی از رده شرف الدین، با شخصیتی چنین پهناور و پردامنه، به راستی که کار نویسنده بسی دشوار است. کجا می توان حق او را ادا کرد؟ انسان در برابر شرف الدین که قرار می گیرد، گویی در برابر یک نسل قرار گرفته است، نسلی زنده و خروشان، که از همه سوی زندگی او، شعله حیات سر می کشد. و انسان هر بخش از آن را بخواهد تصویر کند، باید بار مسئولیتهای سنگین را بر دوش گیرد.
به طور اجمال، این کتاب، دانش و هنر شرف الدین را مجسم می کند. من دوست داشتم فرصتی دست داد، تا جنبه هنری این کتاب را بیشتر روشن می ساختم، به ویژه که ما درصدد آنیم تا آمیزش علم را با هنر، در این کتاب، نشان دهیم، همین آمیزش که مولف را قادر ساخته است تا کتاب کم مانند خود را اینچنین با قوت و ابتکار پدید آورد.
آری، کتابی چنین محکم، با نثر ادبی نیرومند، و مباحث دقیق، و ذوق هنرمندانه، و شرح موضوعات پیچیده، و تحلیل مسائل، اینها همه، بیان سحر انگیز او را در «المراجعات»، چنان مجسم می کند که ما نیاز نداریم خوانندگان را بیش از این به شناخت زیباییهای کتاب توجه دهیم...
و کتابی تا این اندازه جاندار و زنده، بیقین از نویسنده خود جدا نیست. من فکر نمی کنم کتابها حیاتی جدا از حیات مولفان داشته باشد. بنابراین، اگر کتابی زنده و جاندار است و خواننده در آن روحی و حیاتی حس می کند، این در واقع صدای نویسنده است و روح زنده او که به کتاب حیات بخشیده است.»
آری کتاب «المراجعات» یکی از آثار مهم علمی و اصلاحی اسلامی است، و گام بلند و مقدسی است در راه تفاهم و اتحاد اسلامی، و تفهیم و توضیح حقایق مسلم. این کتاب، بارها و بارها، در چند کشور به چاپ رسیده است، و چند بار به زبان فارسی ترجمه شده، به انگلیسی و اردو نیز گردانیده شده است. و از جمله چاپهای متن آن، چاپ بغداد است به سال 1978، به دستور عالم و متفکر شهید، مرحوم سید محمدباقر صدر. در این چاپ، اصل کتاب در 357 صفحه آمده است، و ملحقاتی بر آن افزوده شده است، در 218 صفحه. این ملحقات به قلم حسین علی الراضی است، و به منظور ثبت مدارک و اسناد «المراجعات» افزوده شده است، با ذکر شماره جلد و صفحات، و علاوه کردن پاره ای مآخذ. چون شرف الدین خود مدارک را بیشتر با شماره بابها و فصلها می آورد، در این ملحقات شماره صفحات قید شده است.
چاپ دیگری از «المراجعات»، چاپ بیستم آن است. در این چاپ، در آغاز کتاب، به جز مقدمه جامع و فاضلانه شیخ مرتضی آل یاسین که در واقع زیستنامه شرف الدین است، 16 نوشته دیگر، از رجال علم و ادب، از اهل سنت و شیعه، درباره کتاب و مولف آورده شده است. چاپ بیستم نیز مانند چاپ هفدهم، به وسیله «مطبوعات النجاح»، به مدیریت فاضل محترم، سیدمرتضی رضوی کشمیری، انجام پذیرفته است، قاهره (1399 ق).