روش هدایت پیامبران

حدیث نبوی معروفی هست که در "کافی" ضبط شده و این روزها به وسیله بعضی دوستان که کتب حدیث اهل تسنن در اختیار داشتند تحقیق شده معلوم شد که در کتب حدیث اهل تسنن هم ضبط شده. پیامبر اکرم می فرماید: «انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس علی قدر عقولهم؛ ما پیغمبران مأموریم که با مردم به اندازه عقلشان سخن بگوئیم.» (کافی، ج 1 ص 23) ما با هر کس حرف می زنیم ظرفیت عقل و سطح فکر او را در نظر می گیریم و متناسب با عقل و فکر خود او حرف می زنیم، با آنکه سطح فکرش بالاتر است در سطح بالاتر و با آنکه سطح فکرش پائین تر است در سطح پائین تر گفتگو می کنیم. با آدم عامی سخن بلند ملکوتی که سرش گیج شود نمی گوئیم و به یک حکیم، جوابی که به یک پیرزن می دهیم نمی دهیم. مولوی به مضمون همین حدیث اشاره می کند و می گوید:
پست می گویم به اندازه عقول *** عیب نبود این، بود کار رسول
یک فرق که بین روش انبیاء و روش فلاسفه هست این است که فلاسفه یک منطق و یک سطح معین همیشه در بیان به کار می برند. آنها یک متاع و یک جنس بیشتر در مغازه خود ندارند. مشتریهای آنها هم فقط یک طبقه هستند و این از عجز آنها است زیرا مقصود خود را جز در لفافه یک سلسله اصطلاحات نمی توانند بگویند و ناچار یک طبقه معین که به زبان آنها آشنا هستند حرف آنها را می فهمند و بس.
می گویند بر سر در مدرسه معروف افلاطون (که باغی بود در بیرون شهر آتن و نام آن باغ آکادمیا بود و امروز هم به همین مناسبت مجامع علمی را آکادمی می گویند) شعری نوشته شده بود که مضمونش این بود: هر کس هندسه نخوانده به این مدرسه وارد نشود.
در مکتب و روشی که انبیاء دارند همه گونه شاگرد می تواند استفاده کند، همه جور متاع در آنجا هست، هم عالی عالی که افلاطون باید بیاید شاگردی کند و هم پائین پائین که به درد یک پیرزن می خورد. بر سر در هیچ مکتب پیغمبری نوشته نشده که هر کس می خواهد از اینجا استفاده کند باید فلان قدر تحصیل کرده باشد. البته هر چه بیشتر تحصیل کرده باشد و مستعدتر باشد بیشتر استفاده می کند، هر چه کمتر مستعد باشد باز به اندازه خودش می تواند بهره ببرد، زیرا «انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس علی قدر عقولهم.»