ثروت و عوامل تولید آن

ثروت یا مال عبارت است از هر چیزی که یکی از حوائج طبیعی یا اعتباری، ضروری یا تجملی بشر را برآورد. (ولی به عقیده بعضی مال یا ثروت عبارت است از چیزی که بشر آن را با کار به وجود آورده است).

نسبت ثروت با مالکیت:
همان طور که در فقه گفته شده است لازمه ثروت بودن و مالیت، مملوکیت نیست، زیرا ممکن است مالی تصاحب نشده باشد یا آن که از نوع اموالی باشد که منافعش به عموم تعلق داشته باشد، مانند اراضی مفتوحه عنوۀ، یا به طبقه خاصی تعلق داشته باشد، مانند اوقاف. از آن طرف ممکن است چیزی مملوک باشد ولی به علت کافی نبودن برای رفع احتیاج بشر به واسطه خردی، مال و ثروت شمرده نشود، مانند یک حبه گندم. بر حبه گندم آثار مملوکیت ممکن است بار شود، دیگران بدون رضایت صاحب آن حق اتلاف و تصرف در آن ندارند اما چون مالیت ندارند قابل خرید و فروش نیست و به اصطلاح دارای ارزش نیز نیست، مصداق «من اتلف مال الغیر فهو ضامن»؛ «هر کس مال دیگری را تلف کند ضامن است، یا «علی الید ما اخذت حتی تؤدی»؛ کسی که مال دیگری در دست اوست ضامن است که آن را برگرداند» نیست.

عوامل تولید ثروت:
عامل تولید کننده ثروت، گاهی یک چیز و گاهی دو چیز و گاهی سه چیز می باشد، به این ترتیب:
الف. ثروت هایی که فقط طبیعت در تولید و ایجاد آنها دخالت دارد، مانند میوه های جنگلی، گلهای صحرایی، گیاهان دارویی و علف هایی که به درد حیوانات اهلی می خورد.
ب. ثروتهایی که طبیعت به علاوه کار و کوشش انسان در ایجاد آنها دخالت داشته است، مانند درختی که به دست یک انسان کاشته می شود، تخم یک درخت دیگر یا قلمه یک درخت دیگر را در زمین می کارد و درخت می گردد. این درخت محصولی است از قوای طبیعت و به کوشش انسانی که قصد تولید داشته است. از این قبیل است دامداری، مرغداری و امثال اینها ولی تولید فرزند حیوانات یا شیر آنها را می توان گفت که صرفا مولود طبیعت است و انسان در تولید آنها دخالت ندارد و در عین حال با قسم اول متفاوت است زیرا کوشش انسان در حفظ و نگهداری مولد دخیل است، به خلاف قسم اول.
ج. ثروتهایی که از طبیعت به علاوه کار به علاوه سرمایه، در اینجا مقصود از سرمایه، مطلق ابزار تولید است نه سرمایه به معنی اخص چنان که قبلا گفته ایم، که خود محصولی از کار و طبیعت است به وجود می آید. از این قبیل است محصولات کشاورزی ماشینی و حتی غیر ماشینی، و همچنین منسوجات، کفش، داروهای شیمیایی، قند، شکر، نان.
آیا ممکن است بدون دخالت طبیعت، تنها با کار یا با کار و سرمایه ایجاد ثروت کرد؟ البته نه، زیرا ثروت بالاخره یا ماده ای است از مواد ساخته شده طبیعت، و یا امری است که به طبیعت تعلق دارد، مانند امتیاز تألیفات علمی و ادبی و یا امتیاز اختراعات و اکتشافات. آیا ممکن است تنها طبیعت و سرمایه، تولید ثروت کند و کار هیچ گونه دخالتی نداشته باشد؟ ظاهرا هنوز چنین وسیله ای برای بشر پیدا نشده است، و شاید به این نحو که حتی سرمایه، کارخانه، احتیاج به مدیر و مراقب و متخصص نداشته باشد، هرگز تحقق نخواهد یافت، ولی به معنی این که تمام کارهای تولیدی را سرمایه (کارخانه)، انجام دهد، و کار، تنها همان باشد که صرف امور تخصصی یا غیر تخصصی می شود، البته امری ممکن است، و هر چه صنعت پیشرفت می کند از دخالت مستقیم کار و کارگر در تولید کاسته می شود و بر دخالت سرمایه افزوده می گردد.