جستجو

عبدالله ابن عباس

عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، پسر عموی پیامبر اکرم (ص)، محدث، مفسر، فقیه و مورخ صدر اسلام و از اصحاب پیامبر و امام علی (ع) بود. او سه سال قبل از هجرت در شعب ابوطالب متولد شد. پدرش عباس ابن عبدالمطلب عموی رسول خدا و مادرش ام فضل بودند. رسول خدا برای او چنین دعا کرد: «اللهم فقهه فی الدین و علمه التأویل؛ خدایا! او را علم دین بیاموز و بر تأویل کتاب (قرآن کریم) آگاه ساز».
به هنگام رحلت پیامبر، سیزده ساله و بنا به روایتی پانزده ساله بود. با این وصف هوشی سرشار و حافظه ای قوی داشته که احادیث فراوانی از رسول خدا نقل کرده است. عبدالله از کودکی در محضر امام علی (ع) تحت تعلیم و ارشاد بود و تفسیر قرآن و فقه و حکمت را از آن امام آموخت. ابن عباس در زمان خلافت امام علی (ع) در سمت سردار سپاه، استاندار و سفیر امام ایفای وظیفه کرد. در جنگ های جمل، صفین، نهروان جنگید. در نبرد صفین فرمانده جناح چپ سپاه بود که جمعی از مشاهیر اسلام و صحابه همچون امام حسین (ع)، محمد ابن حنفیه، پسران عباس، پسران جعفربن ابیطالب و... در آن جناح می جنگیدند. وی بعد از عثمان بن حنیف و پس از نبرد جمل، به استانداری بصره و خوزستان و... منصوب گردید. ابوالاسود دئلی شاعر و زیاد بن ابیه را در بصره به نیابت گماشت که اولی عهده دار امامت در نماز و دومی مأمور جمع آوری خراج بود؛ خود او نیز غالبا در خدمت امام علی (ع) بود.
در جنگ صفین، وقتی اشعث بن قیس و دیگر مردم عراق، حضرت علی (ع) را ناگزیر به قبول حکمیت کردند، امام علی، عبدالله بن عباس را نماینده تام الاختیار خود معرفی کرد؛ ولی به اصرار منافقان و یاغیان، ابوموسی اشعری به این سمت برگزیده شد. بعد از شهادت امام علی، ابن عباس در خدمت امام حسن مجتبی (ع) بود و در مجلس صلح او با معاویه حضور داشت. وی پس از رد درخواست معاویه جهت همکاری با او، در مکه مقیم شد و به تدریس و ارشاد پرداخت. ابن عباس به هنگام حرکت امام حسین (ع) به عراق در مکه بود. او دو بار با امام ملاقات نمود و وی را از سفر به عراق بر حذر داشت؛ ولی امام حسین (ع) فرمود: پسرعمو، می دانم که تو ناصح و مشفق من هستی؛ لیکن اسباب سفر آماده کرده ام و تصمیم به حرکت دارم.
بعد از شهادت امام حسین، عبدالله بن زبیر در حجاز به قدرت رسید و دعوی خلافت کرد؛ ولی مرجعیت ابن عباس در مکه، مقام او را تحت الشعاع قرار داد. از این رو عبدالله بن زبیر بر او حسد برد و او را به طائف تبعید کرد. عبدالله به طائف منتقل شد و با این که نابینا شده بود، تا آخر عمر در آن شهر دست از ارشاد و تعلیم خلق نکشید. عطاء بن دینار روایت می کند که عبدالله بن عباس در طائف بیمار بود. جمعی از بزرگان شهر به دیدارش رفتند و از اختلاف امت در خلافت شکایت نمودند. عبدالله نفس بلندی کشید و گفت: از پیغمبر خدا شنیدم که فرمود: علی همراه حق است و حق همراه علی است. او بعد از من، امام و خلیفه من است. هر کس به او تمسک جوید، رستگار می شود و هر کس از امرش تخلف نماید دچار گمراهی می گردد. پس از این سخن به سختی گریست، دست ها را به آسمان بلند کرد و گفت: «اللهم انی اتقرب الیک بمحمد و آل محمد، انی اتقرب الیک بولایة الشیخ علی بن ابی طالب؛ خدایا من توسط محمد و آل محمد به تو تقرب می جویم، با ولایت علی ابن ابی طالب به تو تقرب و نزدیکی می جویم». این دعا را آن قدر تکرار نمود تا بر زمین افتاد و وفات یافت. ابن عباس در 71 یا 72 سالگی در طائف در گذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. عبدالله بن عباس فردی شیعی و پاک اعتقاد بود و آرای فقهی او نیز از فقه تشیع جدا نبود. او در مدح امام علی (ع) شعری سروده است:
وصی رسول الله من دون اهله *** و فارسه ان قیل هل من منازل
فدونـکه ان کنت تبغی مهاجـرا *** اشم کنصل السیف عبر حلاحل
«ترجمه: علی وصی رسول الله در خانواده او و در آن هنگام که دشمن اهل من مبارز می طلبید سپاهی پیامبر بود؛ پس دامن او را از دست مده، اگر مهاجری والا مقام می جویی که چون تیغه شمشیر قاطع و سروری دلاور است».
در برخی از متون دینی روایاتی نقل شده که ابن عباس در هنگام امارت بصره، اموالی را از بیت المال ربود و به حجاز برد و مورد سرزنش امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفت، اما با توجه به بلندی مقام عبدالله بن عباس نزد علی (ع) و حضور او در نبردهای جمل، صفین و نهروان، و نیز ملازمت او با امام حسین و نقل روایات فراوانی در مناقب و فضایل امام علی، علمای بزرگ شیعه همچون سید مرتضی، سید ابن طاوس، علامه حلی، شهید ثانی، شیخ جعفر شوشتری و آیة الله خویی، این گونه روایات را ضعیف و مردود دانسته اند.

منابع

  • دانشنامه رشد

کلید واژه ها

عبدالله ابن عباس اصحاب چهارده معصوم (ع) مؤمن تشیع زندگینامه

مطالب مرتبط

علی ابن بابویه قمی صفوان جمال قیس ابن سعد بن عباده علی ابن یقطین مالک اشتر فضل بن شاذان سعید ابن جبیر

اطلاعات بیشتر

ابزار ها