لزوم نیت و قصد جدی بر هجرت و جهاد

تکلیف افراد در شرائط مختلف چیست؟ چون همه شرائط، شرائط جهاد نیست و همه شرایط، شرایط هجرت نیست. پیامبر اکرم (ص) تکلیف اشخاص را معین کرده است، فرموده است: تکلیف یک نفر مسلمان اینست که در نیت جدی و قصد واقعی او همیشه چنین چیزی باشد که اگر وظیفه ای ایجاب کرد هجرت کند، اگر وظیفه ای ایجاب کرد، جهاد کند: «من لم یغز و لم یحدث نفسه بغزو مات علی شعبة من النفاق»؛ آنکس که جنگ نکرده، یا فکر جنگ را در مغز خود نپرورانده است، وقتی بمیرد، در شعبه ای از نفاق مرده است. افرادی که نیتشان چنین نیتی است که اگر وظیفه ایجاب کرد هجرت و جهاد کنند، ممکن است به پایه مهاجرین و مجاهدین واقعی برسند.
قرآن می فرماید: «لایستوی القاعدون من المؤمنین غیر اولی الضرر و المجاهدون فی سبیل الله باموالهم و انفسهم فضل الله المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین درجة و کلا وعد الله الحسنی و فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما»؛ (نساء/95)؛ «مؤمنان وانشسته از جهاد، که آسیب دیده و معلول نیستند، با مجاهدانی که با جان و مال خود در راه خدا جهاد می کنند برابر نیستند. خدا جهادگران با مال و جان خویش را مرتبتی بر نشستگان برتری داده است و البته خدا همه را وعده نیکو داده اما مجاهدان را بر نشستگان به پاداشی بزرگ برتری داده است». مسلمانان، آنها که در راه خدا مجاهدند به مال و جانشان، و خانه نشینانی که (خانه نشینان متخلف را نمی گوید. آنها اصلا به حساب نمی آیند)، فقط بدلیل اینکه من به الکفایة وجود دارد در خانه نشسته اند، هرگز با یکدیگر برابر نیستند. قرآن خانه نشینانی را که معذورند، کورند، شلند، بیمارند، ولی در نیتشان هست که اگر این نقص در آنها نمی بود و این عذر را نمی داشتند، از دیگران در این جهاد فی سبیل الله سبقت می گرفتند، نفی نمی کند که هم درجه مجاهدین فی سبیل الله باشند. این مسئله در جای خود درست است.
وقتی امیرالمؤمنین (ع) از صفین مراجعت می کرد شخصی خدمت ایشان عرض کرد: یا امیرالمؤمنین (ع) دوست داشتم برادرم هم همراه ما و در رکاب شما بود و به فیض درک رکاب شما نائل می شد. حضرت فرمود بگو نیتش چیست؟ در دلش چیست؟ تصمیمش چیست؟ آیا این برادر تو معذور بود و نتوانست بیاید یا نه معذور نبود و نیامد؟ اگر معذور نبود و نیامد بهتر همان که نیامد. و اگر معذور بود و نیامد، ولی دلش با ما بود، میلش با ما بود و تصمیم او این بود که با ما باشد، پس با ما بوده. گفت: بله یا امیرالمؤمنین! این طور بود. فرمود: نه تنها برادر تو با ما بوده، بلکه با ما بوده اند افرادی که هنوز در رحمهای مادرانند، بلکه با ما بوده اند افرادی که هنوز در اصلاب پدرانند. تا دامنه قیامت اگر افرادی پیدا شوند که واقعا از صمیم قلب، نیت و آرزویشان این باشد که ای کاش علی را درک می کردم و در رکاب او می جنگیدم، ما آنها را جزء اصحاب صفین می شماریم.