ابن خلکان اربلی

شمس الدین ابوالعباس احمدبن ابراهیم بن ابی بکربن خلکان در سال 608 هـ.ق در شهر اربل و در مدرسه ملک المعظم متولد شد. نسب او به یحیی بن خالد برمکی می رسد. البته برخی این مساله را انکار کرده اند اما خود او همیشه از نسبش دفاع کرده است. پدر ابن خلکان نیز تا آخر عمر در مدرسه ملک المعظم به تدریس پرداخت. ابن خلکان در سال 626 هـ.ق از وطنش به حلب رفت مدتی در دمشق اقامت کرد و بعد به عنوان نایب قاضی القضاة مصر روانه آن دیار شد. پس از چندی به دستور "الظاهر بیبرس" (چهارمین سلطان مصر در سالهای 657 تا 676 هـ.ق) در سال 659 هـ.ق به سمت قاضی القضاة دمشق منصوب شد و در آنجا امور قضایی تمام شامات و نیز تدریس در هفت مدرسه معروف آن را نیز به عهده داشت. ابن خلکان در درس شرف الدین ابوالفضل احمدبن منعه فقیه و پس از آن محمدبن ابراهیم بن خلکان حضور داشت و بعد از این دو در محضر شیخ ابوجعفر محمد بن هبة الله... بن المکرم، علوم حدیث و صحیح بخاری را آموخت. او علم خلاف را نزد شیخ اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری در سال 626 یاد گرفت.
به دلیل مهاجرت های مختلف با بزرگان زیادی ارتباط داشت و این ارتباطات تاثیراتی روی شخصیت وی گذارده است. او مورد تمجید برخی از شعرای معاصر خود چون رشید الدین فارقی و سعدالدین فارقی و نورالدین مصعب قرار گرفت. ابن خلکان علاوه بر قضاوت، به علوم فقه و اصول نیز پرداخت. در تاریخ و نحو و ادب عرب نیز چیره دست است. از او اشعار لطیفی نیز بر جای مانده است و بیانگر این است که در سرودن غزل و دو بیتی چیره دست است. در مورد وی گفته اند: "ابن خلکان شعرشناسی است که 17 دیوان شعر را حفظ کرده و آگاه ترین افراد به دیوان متنبی است." ابن خلکان اهل سنت و جماعت است و در این زمینه تعصب خاص دارد و این مساله در کتاب معروف او و نیز داوری هایش کاملا نمودار است.
از ابن خلکان اثری نفیس و گرانقدر به یادگار مانده است با عنوان «وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان». وی تدوین این کتاب را در قاهره و در سال 654 هـ.ق آغاز نموده و در سال 672 هـ.ق در همان شهر به اتمام رساند. این کتاب شرح حال 846 نفر از امیران و وزیران و دانشمندان و عارفان ایرانی و اسلامی است که براساس حروف معجم تنظیم شده است. این کتاب از مفید ترین و بزرگترین کتب فن رجال است. ابن خلکان در این کتاب سرگذشت سه گروه از بزرگان یعنی صحابه پیامبر، تابعین (به استثنای چند نفر) و خلفا را ذکر نکرده است و علت این امر را کثرت اطلاعات در مورد ایشان بیان کرده است. این کتاب در سال 930 هـ.ق توسط ظهیرالدین اردبیلی به فارسی ترجمه و در سال 1284 هـ.ق توسط معتمدالدولة فرهاد میرزا همراه با تصحیح و اضافاتی به عربی چاپ شد. این کتاب همچنین به زبان های دیگری چون بریتانیایی، فرانسه و ترکی ترجمه شده است.