ابوعلی مسکویه

احمدبن محمد یا احمدبن یعقوب مسکویه یا مشکویه مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازه ایرانی است. برخی او را ابوعلی ابن مسکویه گفته اند، اما خود او مسکویه را عنوان خویش دانسته و ابوعلی مسکویه خوانده است. اهل ری بوده است. از تاریخ ولادت وی اطلاعاتی در دست نیست اما از آنجا که مدت زیادی هم نشین "ابومحمد مهلبی" وزیر معزالدوله آل بویه بوده است و از اطلاعات شفاهی او در نگارشش وقایع سال 340 هجری قمری استفاده کرده و به احتمال قوی در این زمان سنش کمتر از 20 نبوده است، می توان حوالی سال 320 هجری قمری را زمان تولد وی دانست. یاقوت گفته است: ابوعلی مسکویه مجوسی نومسلمان است اما نویسندگان بعد از او بوعلی ابن مسکویه را شیعه مذهب دانسته و بر تشیع او استدلال کرده اند.
از دوران رشد او اطلاعاتی در دست نیست اما ظاهرا زندگی ناآرامی را طی کرده است. 20 سال اول عمر خود را در ری گذرانده و پس از آن به آل بویه در بغداد پیوست و با وزراء و امیران آل بویه ارتباطات زیادی داشته است. او 12 سال در کنار ابومحمد مهلبی وزیر معزالدوله آل بویه، ندیم خاص او بود و از اطلاعات شفاهی او در نگارش تاریخ استفاده کرد. پس مدت 7 سال در خدمت ابوالفضل بن عمید، خازن کتابخانه ری بوده و در زمره ندیمان خاص بود. در زمان عضدالدوله سلطان بزرگ آل بویه، و فرزندش صمصام الدوله از ندیمان و خواص و خازن کتابخانه و بیت المال او بود. ابوعلی روزهای آخر خود را در اصفهان گذراند و در همانجا فوت شد و در محله خواجو (و یا تخت پولاد) دفن شد. به لحاظ علمی، ابوعلی شعر را نزد پدر آموخت و تاریخ طبری را از ابن کامل (هم صحبت محمد بن جریر طبری) یاد گرفت. او در منطق و پزشکی ماهر بود و ظاهرا او از طریق دوستی با انجمن های علمی معاصر و دوستی با وزیران دانشمند چون ابوالفضل بن عمید با استفاده از کتابخانه های بزرگ آنان، دانش زیادی اندوخته است.
ابوعلی با حکیمان و دانشمندان و ادیبان زیادی ارتباط داشته است که می توان از میان آنها به «ابوحیان توحیدی» (که ابوعلی در چند کتاب خود به سؤالات وی پاسخ داده و برخی ابوحیان را شاگرد او دانسته اند)، ابوبکر خوارزمی (شاعر معروف متوفی به 383 هجری قمری) و ابوعلی سینا که در نیمه دوم عمر ابوعلی مسکویه با او ارتباط داشته، اشاره کرد. در مورد او و ابن سینا داستانهایی نقل شده از جمله گویند: «روزی ابوعلی سینا نزد مسکویه رفت، گردویی نزد او انداخت و گفت مساحت این گردو را اندازه گیری کن، ابوعلی مسکویه کتاب اخلاقی را نزد ابن سینا انداخت و گفت و تو کمی در اصلاح اخلاق خویش کوشا باش تا من مساحت گردو را حساب کنم. اندیشه های فلسفی مسکویه بیشتر متأثر از ارسطو و افلاطون بود و در بین فیلسوفان مسلمان به کندی، ابوعثمان دمشقی و ابوالحسن عامری توجه داشت و به قرآن و احادیث استناد می کرد. در زمینه حکمت نظری و عملی و بخصوص تهذیب اخلاق بسیار کوشا بود و از این رو، "معلم سوم" لقب یافت. به تاریخ به عنوان آزمایشگاه فلسفه عملی خود می نگریست تا آنجا که او را پیشرو نویسندگان علمی تاریخ به شمار آورده اند.

آثار ابن مسکویه (ابوعلی مسکویه)
1- تجارب الامم: که مشهورترین اثر تاریخی اوست و بخشی از آن براساس اطلاعات شفاهی ابومحمد مهلبی تدوین شده است. (از سال 340 به بعد). این کتاب از خلافت حضرت آدم تا سال 372 وفات عضدالدوله را در بر می گیرد.
2- ترتیب السعادات و منازل العلوم: که در تهران با عنوان ترتیب السعادات، به ضمیمه کتاب "مبدأ و معاد" ملاصدرا منتشر شده است.
3- تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، مهمترین کتاب فلسفی ابن مسکویه است و شامل نظریات او در حکمت عملی است و این کتاب او را به عنوان فیلسوف اخلاق مشهور ساخت.
4- الفوز الاصفر: در حکمت نظری شامل 3 بخش در زمینه اثبات صانع یا خداشناسی، شناخت نفس و معاد و نبوت و کتاب الفوز الاکبر نیز نوشته شده که چیزی از آن در دست نیست.
5- جاویدان خرد (الحکمة الخالدة): که برپایه جاویدان خرد هوشنگ پیشدادی است و حسن بن سهل آن را به عربی ترجمه کرده است و مسکویه آن را به اتمام رسانده است. این کتاب که با عنوان آداب العرب و الفرس نیز شهرت دارد در بیان حکمتها و اندرزهای ایرانیان، هندیان، یونانیان و تازیان (اعراب) است.
6- رسالة فی ذکر الحجر الاعظم، در کیمیا
7- کتاب الاشربة، در داروشناسی