کتاب اعلام الوری باعلام الهدی

کتابی کلامی و تاریخی در احوال و تاریخ زندگی پیامبر اسلام و ائمه معصومین (ص) و متضمن برخی مسائل کلامی و از آثار قرن ششم هجری قمری به زبان عربی است. نویسنده آن، مفسر بزرگ شیعه، ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، فقیه و محدث و از علمای امامیه و صاحب تفسیر «مجمع البیان» است. به گفته خود مؤلف، چون سعادت دیدار خاندان نبوت و اهل بیت عصمت و خدمت به این بزرگواران را نداشته، لذا این کتاب را تألیف نمود تا خدمتی ماندگار به این خاندان انجام دهد. از همین رو، در این اثر، تاریخ زندگانی، فضایل و مناقب، معجزات، آثار و رویدادهای گوناگون و سخنان پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام را با ذکر احادیث و روایات و صحت امامت آنان و نقل شواهد قرآنی و نکات ظریف و دور از دید که پژوهشگران به دنبال آن می گردند، شرح داده است. ضمنا شبهات وارده در خصوص امام دوازدهم (صاحب الزمان) با دلایل عقلی و نقلی، پاسخ داده شده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی، ملقب به "امین الدین و امین الاسلام" از علمای بزرگ ایرانی شیعه و فقها و محدثین و مفسر بزرگ قرآن، قرن ششم هجری قمری. بنا بر گفته مؤلف در مقدمه تفسیر گرانقدرش (مجمع البیان) و زمان تألیف آن کتاب، که از 60 سال سن بیشتر داشته در سال 468 یا 469 هـ ق بوده و اصلیت او را بعضی به طبرستان (مازندران و گیلان) و بعضی به طبرس که همان تفرش امروز است، نسبت داده اند. به نقل از «تاریخ بیهق» او در مشهد (سناباد طوس) حدود 54 سال ساکن بود. سال 523 هجری قمری به سبزوار منتقل شد و همانجا ماند و به تعلیم و تدریس و تصنیف پرداخت و حدود 25 سال آخر عمرش را آنجا گذراند و مدرسه دروازه عراق و اداره آن را بر عهده داشت. شیخ طبرسی در آنجا بسیار مورد عنایت و احترام سادات آل زیارة (از خاندان اصیل و شریف آن زمان در خراسان) بود. این عالم فرزانه در تمام علوم متداول زمان خود، مانند صرف و نحو، علوم ادبی، ریاضی و علوم دینی، شعر و تفسیر، متبحر و در نهایت مرتبه کمال و جامعیت بود. فرزند او شیخ حسن بن فضل و نوه اش علی بن حسن صاحب مشکوة الانوار و بعضی دیگر از خاندان و نزدیکانش همه از بزرگان علما و فضلا بودند. آثار بسیار زیادی از او برجای مانده که مهمترین آن «تفسیر مجمع البیان» است. وفات شیخ طبرسی در سال 548 هـ ق، در سبزوار بود که بعدا جنازه اش را به مشهد مقدس منتقل و در همانجا مدفون می باشد.

ساختار و تقسیم بندی کتاب:
کتاب با مقدمه ای در شرح حال مؤلف شروع می شود. کتاب اعلام الوری، دارای 4 رکن، و هر رکن شامل چند باب و فصل است:
رکن اول: مربوط به سیره پیغمبر اسلام و حضرت فاطمه زهرا (س): شامل 6 باب.
رکن دوم: درباره امام اول شیعه، علی بن ابیطالب (ع): شامل 5 باب.
رکن سوم: مربوط به ا ئمه از فرزندان امام علی (ع) از امام دوم حسن بن علی تا امام یازدهم حضرت حسن عسکری (ع) شامل 10 باب که هر باب به یکی از امامان، اختصاص یافته است.
رکن چهارم: درباره امامت ائمه اطهار و امامت حضرت امام زمان (ع). این مبحث خود شامل دو قسمت است: قسم اول: در دلالت بر امامت ائمه 12 گانه که در 3 فصل مرتب شده است. قسم دوم: در امامت امام زمان (ع) و دفع شبهات درباره زندگی آن حضرت و مسئله غیبت امام (ع) در 5 باب. مؤلف در رکن آخر، به تفضیل در شرح زندگی امام عصر عجل اله تعالی فرجه و ولادت و امامت و غیبت آن حضرت با دلایل عقلی و نقلی، بحث کرده است.

نکته:
نکته مهم و قابل توجه درباره این اثر، مطابقت کامل باب ها به صورت حرف به حرف با کتاب «ربیع الشیعه» نوشته سیدبن طاووس است. با توجه به قول بسیاری از بزرگان شیعه و محققان، کتاب ربیع الشیعه، بی شک همین کتاب «اعلام الوری باعلام الهدی» است، ولی در چگونگی انتساب آن به سید بن طاووس، احتمالاتی داده اند که از آن جمله، مرحوم آقا بزرگ تهرانی با استدلال خود، این اشکال را چنین برطرف می کند که یکی از ناسخان که «اعلام الوری» را نزد سیدبن طاووس می خوانده است، اشتباها آن را از خود سید و بنام «ربیع الشیعه» یاد کرده است، در حالی که هر دو یکی و از علامه شیخ طبرسی می باشد. بعضی نیز این اشتباه را ناشی از بدفهمی مستمعان و کسانی که سیدبن طاووس این کتاب (اعلام الوری) را بر آن ها می خوانده و توصیف به عبارت «ان هذا الکتاب ربیع الشیعه» می کرده، به غلط، نام آن دانسته اند.

چاپ و نشر:
کتاب اعلام الوری، برای اولین بار در سال 1311 هـ ق در تهران چاپ شد. سال 1392 هـ ق، در بیروت، دارالمعرفه چاپ شد. چاپ دیگری با تصحیح علی اکبر غفاری در دست است.