نقش تسبیح حضرت زهرا (س) در سیر و سلوک

سالک، لازم است بعد از نمازهای واجب بر «تسبیح» حضرت زهرا (س) مداومت کند، و از ترک آن و مسامحه در آن، و از عدم مداوت بر آن اجتناب کند، و جانب حضرت معبود را در خصوص آن مراقبت نماید. تسبیح حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها در «ترتیب» و در «عدد» به این صورت است: 34 بار «الله اکبر» 33 بار «الحمدالله» و 33 بار «سبحان الله».

ابوبصیر از امام صادق سلام الله علیه نقل می کند که فرمود: «تسبیح فاطمه صلی الله علیها با «تکبیر» یعنی با «الله اکبر» شروع می کند و سی و چهار بار «تکبیر» می گوید،  سپس سی و سه بار به «تحمید» می پردازد یعنی «الحمدالله» می گوید، و سپس سی و سه بار« تسبیح» می کند یعنی «سبحان الله». در «ترتیب» و در «عدد»  حسابها هست که برای اهل آن تا حدودی معلوم، و برای محجوبان هم مستور است. از این رو، لازم است در «ترتیب» و در «عدد» دقت کامل کند تا از آثار و برکات مخصوصه بهره مند گردد. شرط حضور و توجه به خدا و به معنی آنچه می گوید، در اینجا نیز از شرایط اساسی است، و بدون آن از برکات مخصوصه، آنچنان که باید، محظوظ نخواهد شد. باید مجاهدت جدی و مراقبت نماید که «تسبیح» را با حضور قلب و با توجه بگوید، و از اینکه در لفظ بگوید و قلبا پراکنده باشد و اینجا و آنجا باشد، اجتناب کند زیرا در این صورت او در باطن امر در محضر حضرت حق نیست و حال تسبیح و سیر تسبیحی ندارد، و گفتار او، و خود او صعود الی الله نخواهد داشت بلکه در اینجا و آنجا خواهد بود. در حال حضور، با گفتن «الله اکبر» و تکرار آن، سیری خواهد داشت، و با  گفتن «الحمدالله» و سپس «سبحان الله» و با تکرار آنها نیز سیرها خواهد کرد. با هر تکبیری، سیری در مدارج توحید، با هر تحمیدی، سیری دیگر، و با هر تسبیحی هم سیری خواهد نمود، آن هم در بدایات به نحوی، و در اواسط و نهایات به انحاء دیگر، مسالک غیبی در پیش خواهد داشت، و هدایتها در آن مسالک غیبی. در حال حضور، دل که سالک اصلی طریق است به تکبیر، به تحمید، و به تسبیح می پردازد و در مدارج توحید و عبودیت پیش می رود. اگر حضور نباشد، دل در این سو و آن سو بوده در تکبیر و تحمید و تسبیح نخواهد بود، بلکه غوطه ور در غفلت، و محبوس در ظلمات اغیار، و درحال فرار از حضرت معبود است، و زبان به تنهایی به کار افتاده است. و طبعا سیری انجام نگرفته، و جز به اندازه حضور اجمالی و کلی، عایدی نخواهد داشت. شرط دیگری  که در این تسبیح هست و باید مراعات شود، بلافاصله بودن آن بعد از نماز است. همین که نماز را تمام کرد، قبل از اینکه تغییر وضع بدهد و از حالت نماز خارج شود، و قبل از اینکه به چیزی بپردازد، یعنی بعد از سلام نماز، در همان حالت که در وقت سلام داشت، با حضور و با توجه، تسبیح را شروع کند، و با مراعات «ترتیب» و «عدد» بدون اینکه در وسط، تسبیح را به چیزی  قطع کند، به آخر برساند. در اینکه باید بلافاصله  و قبل از خارج شدن از حالت نماز باشد نیز حسابی هست که در غیر این صورت نیست.

امام صادق سلام الله علیه فرمود: «هرکس تسبیح حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها  را قبل از اینکه وضع خود بعد از نماز واجب را بهم بزند به جا بیاورد، خدای متعال او را مشمول مغفرت خود می گرداند، و باید تسبیح را با تکبیر یعنی با «الله اکبر» شروع نماید.» همچنین، در اینکه لازم است تسبیح را در وسط با چیزی قطع نکند و متصلا به آخر برساند، رموز خاصه وجود دارد که اهل آن از آن آگاهند.
در فروع کافی، کتاب الصلاة، باب التعقیب بعد الصلاة و الدعا آمده است که امام صادق سلام الله علیه تسبیح حضرت فاطمه صلی الله علیهما را متصلا انجام می داد، و آنرا با چیزی قطع نمی کرد.

کلمه توحید بعد از تسبیح

و چه بهتر از اتمام تسبیح فاطمه زهراء سلام الله علیهما و به دنبال آن، کلمه «لااله الا الله» را با حضور قلب بگوید، یعنی تسبیح را بعد از تکمیل عدد آن با کلمه «لااله الا الله»  ختم کند، که این امر موجب شمول بیشتر غفران ربوبی خواهد بود. از امام صادق سلام الله علیه نقل شده است که فرمود: «هرکس بعد از نماز واجب با تسبیح حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیهما صدبار به تسبیح خدای متعال بپردازد، و به دنبال آن کلمه «لااله الا الله» را بگوید، خدا او را مشمول مغفرت می کند».

مداومت بر تسبیح، و نجات از شقاوت

مسئله «شقاوت» و اینکه انسان در مسیری قرار بگیرد که به «شقاوت» و در زمره اشقیاء و جمع ناپاکان باشد، مسئله ای است که همه ارباب بصیرت، و همه آنان که تا حدودی  به خود آمده اند، از آن می ترسند، و آنها که بصیرت ندارند و در خواب و در غفلت عمر خویش می گذرانند، از آن نیز در غفلت می باشند. لذا دسته اول براساس درک در این مسئله و خوف از آن همیشه دست به دعا هستند و با فقر و مسکنت، و با اصرار و تضرع از خدای متعال می خواهند که آنان را به عنایت خاصه اش از «شقاوت» محفوظ بدارد، و اگر در آینده به سوء اختیار خویش در معرض «شقاوت» قرار خواهند گرفت و به شقاوت خواهند افتاد، به فضل خود آنان را حفظ  بفرماید، و همیشه در پناه خود قرار دهد که جز او پناه دهنده ای نیست، و بهتر از او حفظ کننده ای وجود ندارد. خدا می داند من و تو، و هرکس دیگر در آینده به اختیار خویش در چه مسیری قرار خواهیم گرفت، و کدام طریقی را در پیش خواهیم داشت؟ او می داند آیا ما در طریق صلاح  و توحید خواهیم بود، و یا از صراط مستقیم عدول نموده به ضلالت خواهیم افتاد، آن هم به انحاء گوناگون. اگر شقاوتی در آینده در انتظار ما باشد، و به عبارتی، در پشت پرده برای ما وجود داشته باشد، خدای متعال به آن عالم، و ما از آن بی خبریم، کما اینکه، جناب او قادر است به حفظ ما از آن، و ما خود عاجزیم. پس باید از آن بترسیم، و از یک سو همیشه و با دردمندی از پروردگار بخواهیم ما را به حفظ خود از هر شقاوتی مصون بدارد، و ما را در امان خود قرار دهد، و از سوی دیگر، از هر وسیله ای در این باب استفاده کنیم، از هر وسیله ای که موجب این می شود خدای متعال به چشم رأفت و رحمت به ما نظر کند، و ما را در همه احوال  تحت ولایت و حفظ خود قرار دهد، و از «شقاوتها » مصون بدارد،  که او به هر که نظر کند، هرگز به شقاوت نیفتد. تسبیح حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیهما و مداومت بر آن، علاوه بر آثار و برکاتی که دارد، موجب محفوظ ماندن از «شقاوت» است، یعنی وسیله ای است تا خدا نظر کند، و با نظر خاص خود ما را از «شقاوت» حفظ بفرماید. از این رو، سالکان با بصیرت نباید از مداومت بر آن غفلت نمایند.

امام صادق سلام الله علیه به ابی هارون فرمود: «ای أبا هارون، ما بچه های خود را بطوری که به نماز امر می کنیم، به تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز امر می کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن، زیرا هرگز به شقاوت نیفتاده است بنده ای که بر آن مداومت نموده است.»

نباید این چنین فکر بکنیم که این «تسبیح» به لحاظ اینکه به ظاهر بسیار خلاصه، و انجام دادن آن بسیار آسان است، چگونه می شود از آثار و برکات زیادی برخوردار باشد! این فکر، فکر آنانی است که از حقایق اذکار و بواطن اوراد، و از رموز حروف و اعداد، و از اسراری که در این بین هست در غفلتند. آنها که آشنای به این مسائل هستند چنین فکر نمی کنند، و هر حقیقتی را به جای خود آنچنان که باید، می یابند. این «تسبیح» به ظاهر بسیار خلاصه است، لیکن، نزد عارفان آشنا، دریایی از حقایق و اسرار توحید را در بردارد.  و نیز، به ظاهر، انجام دادن آن بسیار آسان است، و لیکن، اگر خوب به جا آورده شود، مشکلها را آسان می کند.

ابوخالد قماط می گوید، شنیدم از امام صادق سلام الله علیه که می فرمود: «تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها بعد از هر نماز در هر روز، نزد من محبوب تر است از هزار رکعت نماز در هر روز.»