تاثیر مساجد و زیارتگاهها در نشر فرهنگ اسلامی

از جمله مراکزی که می تواند به نشر فرهنگ اسلامی کمک کند، و برای آگاهی عموم مفید و موثر باشد، وجود زیارتگاههای پیشوایان بزرگ اسلام است که همواره از گوشه و کنار کشور اسلام در یک سفر معنوی به سوی آن می آیند، و وسیله خوبی برای مبادله اطلاعات و انتقال معلومات و مبارزه با تهاجم فرهنگهای بیگانه است. در اسلام مساجد معروفی وجود دارد که دستور داده شده است به سوی آن بروند و به اصطلاح «شد رحال» کنند و با عبادت در آنها، دل و جان خود را غرق نور و معنویت ساخته و عملا ارتباط فرهنگی خود را با سایر مسلمین که از مناطق دور و نزدیک به آنجا می آیند تحکیم نمایند.

در حدیثی از امیرمومنان علی (ع) می خوانیم: «لایشد الرحال الا الی ثلاثه مساجد: المسجدالحرام الرسول و مسجد الکوفه»، «مسافرت تنها به سوی سه مسجد می توان کرد، مسجدالحرام و مسجد پیامبر (ص) در مدینه و مسجد کوفه». این معنی در کتب معروف اهل سنت نیز آمده، در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: «لاتشد الرحال الا الی ثلاثه مساجد: مسجدی هذا و مسجدالحرام و مسجد الاقصی»، «مسافرت تنها به سوی سه مسجد می شود: مسجد من و مسجدالحرام و مسجد اقصی».

روشن است که این دو حدیث منافاتی با هم ندارند و هنگامی که هر دو به هم ضمیمه  شوند، چهار مسجد، مورد توجه قرار می گیرد. بدیهی است منظور از این گونه احادیث بیان اهمیت مساجد سه گانه یا چهار گانه است و مفهومش این نیست که اگر انسان برای شرکت در مسجد دیگری بار سفر ببندد، کار خلافی انجام داده، آنچنان که بعضی از ناآگاهان پنداشته اند، زیرا اگر مفهوم این حدیث تحریم باشد باید مطلق هر سفری حرام باشد جز این سه سفر، در حالی که مسافرتهای مشروع دیگر بسیار فراوان است (توجه داشته باشید که «لا تشد الرحال» مطلق است و تمام مسافرتها را شامل می شود! شبیه این معنی با مختصر تفاوتی نیز در بحارالانوار آمده است. این گونه مساجد در واقع یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام است و سالیان طولانی در صدر اسلام و بعد از آن محل درس و بحث بوده و علمای بزرگی در آنها به تعلیم علوم و آموزش و پرورش شاگردان اشتغال داشته اند. هم اکنون نیز در مسجدالحرام و مسجدالنبی در طول سال، جلسات درس تشکیل می شود، و بسیاری از مساجد مهم اسلامی در کشورهای دیگر مانند ایران و سوریه و عراق نیز کانون تعلیم و تربیت است، و گاه بزرگترین کلاسهای درس در آنها تشکیل می شود و شاید تشویق مسلمانان به شد رحال و حرکت از نقاط دور و نزدیک به  قصد عبادت در این مساجد، به خاطر این بوده که علاوه بر استفاده از معنویت مسجد، و توجه به سوابق تاریخی آن از سرمایه های علمی این مساجد نیز بهره گیری کنند. همین معنی در حرمهای مقدسه پیشوایان بزرگ اسلام علیهم السلام نیز وجود دارد که صحن یا حرم آنها غالبا مرکز تدریس علوم اسلامی بوده و هست، و زیارت این مکانهای مقدس آمیخته با استفاده های علمی است. این نکته قابل توجه است که بعضی از زیارتگانهای مانند حرم علی بن موسی الرضا(ع) در طول سال بیش از دوازده میلیون نفر زیارت کنند دارد، و به همین دلیل در آنجا اجتماعات عظیمی در طول سال تشکیل می شود، و سمینارها و کنگره ها و جلسات بسیار با شکوه سخنرانی برپا می گردد و تمام اینها می تواند تاثیر عمیقی در آموزش مسلمین داشته باشد.