نکوهش دروغ در روایات

در روایات اسلامى تعبیرهاى تکان دهنده اى درباره زشتى دروغ بیان شده است که گلچینى از آن را مشاهده مى کنید:
1ـ از بعضى از روایات استفاده مى شود که دروغ کلید گناهان است. در حدیثى از امام باقر (ع) مى خوانیم: «ان الله عز و جل جعل للشر اقفالا وجعل مفاتیح تلک الاقفال الشراب، و الکذب شر من الشراب؛ خداوند متعال براى شر قفل هایى قرار داده است، و کلید آن قفل ها شراب است (چرا که مانع اصلى زشتى ها عقل است و شراب عقل را از کار مى اندازد) و دروغ از شراب هم بدتر است».
2ـ در تعبیر دیگرى از امام حسن عسکرى (ع) مى خوانیم: «جعلت الخبائث کلها فى بیت و جعل مفتاحه الکذب؛ تمام پلیدى ها در اتاقى قرار داده شده و کلید آن اتاق، دروغ است». دلیل آن این است که انسان هاى گنهکار هنگامى که خود را در معرض رسوایى مى بینند با دروغ گناهان خود را مى پوشانند و به تعبیر دیگر دروغ به آنها اجازه مى دهد که انواع گناهان را مرتکب شوند، بى آنکه از رسوایى بترسند، در حالى که انسان راستگو ناچار است گناهان دیگر را ترک کند چرا که راست گویى به او اجازه انکار گناه را نمى دهد و ترس از رسوایى ها او را به ترک گناه دعوت مى کند. حدیث معروف مردى که نزد پیامبر (ص) آمد و آلوده انواع گناهان بود و پیامبر (ص) فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید، و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند شاهد گویاى این مدعا است.
3ـ از احادیث دیگرى استفاده مى شود که دروغ با ایمان سازگار نیست، در حدیثى چنین مى خوانیم: «سئل رسول الله (ص) یکون المؤمن جبانا؟ قال: نعم; قیل و یکون بخیلا؟ قال: نعم. قیل یکون کذابا قال: لا؛ از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند آیا انسان مؤمن ممکن است (احیانا) ترسو باشد؟ فرمود: آرى. باز پرسیدند آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آرى. پرسیدند آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه». همین مضمون به صورت دیگرى از امیرمؤمنان على (ع) نقل شده است آنجا که فرمود: «لا یجد العبد طعم الایمان حتى یترک الکذب هزله وجده؛ انسان هیچ گاه طعم ایمان را نمى چشد تا دروغ را ترک گوید خواه شوخى باشد یا جدى». چرا دروغ با ایمان سازگار نیست؟ زیرا دروغ یا به خاطر آن است که انسان به منفعتى برسد یا از مشکلى رهایى یابد چنان که ایمان انسان قوى باشد مى داند که خیر و شر به دست خدا است او است که مى تواند گره کور مشکلات را بگشاید و او است که مى تواند در برابر ناملایمات از انسان دفاع کند و اگر انسان به این امر که شاخه اى از شاخه هاى توحید افعالى است اعتقاد داشته باشد چنین نیازى دارد که به دروغ متوسل گردد.
4ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على (ع) مى خوانیم که فرمود: «وشر القول الکذب؛ بدترین سخن، دروغ است». زیرا آثار مرگبار آن از هر سخن بدى بدتر است.
5ـ باز در حدیث دیگرى از على (ع) دروغ به عنوان بدترین گناهان معرفى شده، ایشان مى فرمایند: «اعظم الخطایا عندالله اللسان الکذوب و شر الندامة ندامة یوم القیامة؛ بدترین گناهان نزد خدا (گناه) زبان دروغ گو است و بدترین پشیمانى روز قیامت است».
6ـ در حدیث دیگرى، دروغ سرچشمه فجور، سبب ورود در دوزخ شمرده شده است، پیامبر گرامى اسلام (ص) مى فرماید: «ایاکم و الکذب فان الکذب یهدى الى الفجور و ان الفجور یهدى الى النار؛ از دروغ بپرهیز چرا که دروغ به فجور دعوت مى کند و فجور به آتش دوزخ»
7ـ دروغ با عقل سازگار نیست، همان گونه که در حدیثى از امام کاظم (ع) مى خوانیم: «ان العاقل لایکذب و ان کان فیه هواه؛ انسان عاقل دروغ نمى گوید هر چند به آن تمایل داشته باشد».
8ـ دروغ فرشتگان رحمت را از انسان دور مى کند، در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مى خوانیم: «اذا کذب العبد کذبة تباعد الملک منه مسیرة میل من نتن ماجاءبه؛ هنگامى که یکى از بندگان دروغى بگوید فرشته به خاطر بوى تعفن که از آن دروغ بر مى خیزد به اندازه یک میل از او دور مى شود» (میل از یک کیلومتر بیشتر و از دو کیلومتر کمتر است).
9ـ دروغ دریچه اى به سوى نفاق است، پیامبر اکرم (ص) مى فرماید: «ان الکذب باب من ابواب النفاق؛ دروغ درى از درهاى نفاق است». زیرا انسان دروغگو خود را در چهره راستگو قرار مى دهد در حالى که باطنش غیر از آن است، این دوگانگى ظاهر و باطن نوعى و نفاق، و دروغ یکى از کارهاى شایع منافقان است.
10ـ دروغ گو اعتماد مردم را از دست مى دهد، چنان که در یکى از کلمات امیرمؤمنان على (ع) مى خوانیم: «من عرف بالکذب قلت الثقة به؛ کسى که به دروغ گویى شناخته شود، اعتماد مردم به او کم مى شود» و نقطه مقابل این معنى نیز در کلمات آن بزرگوار آمده که فرمود: «من تجنب الکذب صدقت أقواله؛ کسى که از دروغ بپرهیزد سخنانش پذیرفته مى شود».
11ـ در کلمات قصار امیرمؤمنان على (ع) آمده است: «و ایاک و مصادقة الکذاب فانه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعد علیک القریب؛ از دوستى با دروغگو بپرهیز که مانند سراب است، دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را دور مى سازد» (و تو را گمراه مى کند)
12- امام باقر (ع) فرمود که على بن الحسین (ع) به فرزندان خود توصیه مى فرمود: «اتقوا الکذب الصغیر منه و الکبیر فی کل جد و هزل فإن الرجل إذا کذب فى الصغیر إجترء، على الکبیر؛ از دروغ بپرهیزید، خواه کوچک باشد خواه بزرگ، زیرا دروغ کوچک انسان را دلیر مى کند که از دروغ بزرگ نهراسد.»
13- رسول خدا (ص) در وصایاى خود به ابوذر فرمود: «یا أباذر إن الرجل یتکلم بالکلمة فی المجلس لیضحکهم بها فیهوى فی جهنم ما بین السماء و الأرض. یا أباذر ویل للذى یحدث فیکذب لیضحک به القوم ویل له ویل له؛ اى اباذر کسى که در مجلسى سخن بگوید براى اینکه اهل آن مجلس را بخنداند در جهنم سقوط مى کند تا آنجا که گویى از آسمان به زمین سقوط کرده است. (پس فرمود:) اى اباذر واى به حال کسى که سخن دروغ بگوید تا مردم را بخنداند، واى بر او، واى بر او.»
14- شیخ صدوق (ره) از حضرت رسول روایت کرده: «أربى الربا الکذب؛ دروغ از ربا بالاتر است.» با آنکه تشدید در امر ربا به طورى شده است که انسان را به حیرت در مى آورد. همان طور که دروغ گویى از بى عرضگى است. ربا خوارى نیز از بى لیاقتى و بى کارگى است. ربا خوار اگر عرضه داشته باشد، کار مى کند، تجارت مى کند، زراعت مى کند و در نتیجه ثروتمند مى شود، ولى ربا خوار عرضه این کارها را ندارد، نالایق است، کارى از او ساخته نمى شود، فقط مى تواند صدى چند نزول بگیرد و بخورد و بخواند. ولی ربا خوار، هر چند بى عرضه مى باشد، ولى پشیزى دارد که آن را در سودا بگذارد و نزول بخورد، ولى دروغ گو، این پشیز را هم ندارد، بى ارزش و بى لیاقت مى باشد.
15- حضرت رسول (ص) فرمود: چه خیانت بزرگى است که به برادرت چیزى بگویى که او تو تصدیق کند و تو به او دروغ گفته باشى.
16- و حضرت رسول (ص) می فرمایند: «الکذب ینقص الرزق؛ دروغ باعث کم شدن روزى مى شود» همچنین امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند: «اعتیاد الکذب یورث الفقر؛ عادت کردن به دروغگویی، فقر را برای انسان به ارمغان می آورد.»
17- حضرت رسول (ص) فرمود: چه شده که مى بینم شما در ورطه دروغ افتاده اید همچنان که پروانگان در آتش سقوط مى کنند. در هر موردى دروغ بگوئید به حساب شما نوشته مى شود مگر در مورد جنگ، زیرا اصل جنگ خدعه و مکر است و یا اینکه بین دو نفر کینه و دشمنى باشد و کسى بخواهد با دروغ بین آنها اصلاح کند و یا کسى با زنش سخنى به دروغ گوید که رضایت او را جلب کند.
18- حضرت على (ع) فرموند: «... و علة الکذب أقبح علة؛ بیمارى دروغ زشت ترین بیمارى است.»
19- رسول خدا (ص) فرمود: «اجتنبوا الکذب و ان رایتم فیه النجاة فان فیه الهلکة؛ از دروغ دورى کنید، اگر چه نجات خود را در آن بپندارید، زیرا هلاک شما در آن است».
کسى که دروغ را وسیله اى براى موفقیت مى داند، از بى آبرویى و رسوایى آن پس از کشف غافل نباشد. گناه کارى که دروغ را وسیله تبرئه خود مى شمارد، بداند که گناهش در کتاب بزرگ جهان محفوظ است و محو شدنى نیست بایستى منتظر باشد که روزى به کیفر گناهش برسد و داور بزرگ عالم، حکمش را درباره او اجرا خواهد کرد. بر فرض، چند روزى مردم را گول بزند و گناه کارش نخوانند، ولى وجدان خودش گناه کارش مى داند، اضافه بر این دیرى نخواهد پایید که دروغش برملا گردد و نزد خلق نیز رو سیاه شود.