نحوه شکل گیری زبان در بین انسانهای اولیه

شروع حرف زدن با لال بازی

احتمال اینکه زمانی زبانی واحد و مشترک میان آدمیان بوده است وجود ندارد. از زبان مردم دوران پارینه سنگی هیچ آگاهی در دست نیست. حتی معلوم نیست که آیا مردم آن دوران، آزادانه با زبان، بیان مقصود می کرده اند یا نه؟ از نقاشی های مردم پارینه سنگی آشکار شده که این مردم سخت به شکل ها و حرکات توجه داشتند و چنین پنداشته اند که ایشان بیشتر با حرکات دست و صورت و دیگر اندامهای آنچه می خواستند بیان می کرده اند. شاید کلماتی که مردم کهن به کار می برده اند بیشتر فریاد هراس و شهوت و هیجان و نام و چیزهای محسوس بوده و در بسیاری از مواد شاید این صداها تقلیدی بوده از صدای آن چیزها یا صداهایی که به آن چیزها بستگی داده شده بود. سر آرتور اوانس (Sir Arthur Evans) می گوید که زبان علامتی در آمریکا زودتر از سخن گفتن پدید آمده است. از آن رو که زبان علامتی در میان همه سرخ پوستان آمریکای شمالی یکسان و زبان آوایی گوناگون است. نخستین زبان ها شاید مجموعه ای بودند از کلمات شگفتی و هراس انگیز و شهوی و هیجانی و نام چیزها. شاید نامهای واحد را بافشارها و قطع و وصل های صوتی برای رساندن مفهوم های گوناگون ادا می کردند. مثلا مردم پارینه سنگی واژه ای برای «اسب» یا «خرس» داشتند. آن گاه با فشارها و ژست ها می رساندند که «خرس» می رود یا «خرس» را باید شکار کرد یا «خرس مرده» یا «خرس اینجا بود» یا «خرس این کار را کرد» و مانند اینها.

وجود واژه های کم در زبانهای کهن

با گذشتن زمانهای دراز آدمیان روش بیان عمل و رابطه میان مفاهیم مختلف را ساختند. زبانهای امروزی هزارها واژه دارد، اما کهن ترین زبانها تنها چند صد واژه داشتند. گفته شده است که روستاییان امروز تنها با یک هزار واژه یا چیزی کمتر بیان مقصود می کنند و سخن می گویند و به خوبی می توان پذیرفت که حتی مردم آغاز نوسنگی مجموعه لغاتی بس محدود و انگشت شمار داشتند. شاید مردم آن روزگار با هم به بحث و مکالمه و توصیف چیزها نمی پرداختند. برای نقل حوادث دست به پای کوبی و ادا در آوردن می زدند. نیروی شمارش ایشان نیز بسیار محدود بود.

پیشینه دستور زبان
پیشرفت سخن گفتن نخست بسیار آهسته بود و ضوابط دستور زبان و بیان اندیشه های ژرف شاید بسیار دیر پدیدار شده باشد، مثلا شاید در زمان 400 یا 500 نسل پیش.

زبانهای آریایی
زبان شناسان می گویند که نتوانسته اند با قاطعیت صفات مشترکی در میان همه زبانهای آدمیان بیابند. در سرزمینهای پهناوری گروههایی از زبانها یافته اند که ریشه واژه های آنها یکی است و روش بیان مقصود و اندیشه در میان آنها یکسان است، اما در جاهای دیگر زبانهایی یافته اند که میان آنها حتی در ساختمان اساسی آنها سازگاری نیست و در میان عمل و روابط یکسان نیستند و ضوابط دستوری آنها هم کاملا با یکدیگر متفاوت است.

مردمانی با اندیشه و زبان
یک گروه بزرگ زبانهایی که تقریبا در سراسر اروپا تا هند رواج دارند مشتمل اند بر انگلیسی و فرانسوی و آلمانی و اسپانیایی و ایتالیایی و یونانی و روسی و فارسی و زبانهای گوناگون هندی، این زبانها را هند و اروپایی یا آریایی خوانند، ریشه های اصلی و ضوابط دستوری یکسانی در آنها می توان یافت. مثلا واژه Father و Mother انگلیسی را Vater و Mutter آلمانی و Pater و Mater لاتین و Pater و Mater یونانی و Pإre و Mإre فرانسوی و Hair و Mair ارمنی و Pitar و Matar سانسکریت و مانند آنها بسنجید. بر همین اساس واژه های زبانهای آریایی با قاعده ی خاصی از یکدیگر متفاوت می شوند. مثلا F در زبانهای ژرمانیک در لاتین P است و از قانونی پیروی می کنند که به نام قانون گریم معروف است. این زبانها چیزهای گوناگونی نیستند، بلکه از ریشه های واحدی گوناگونیهایی پدید آمده و زبانهای مختلف شده است و مردمی که به این زبانها سخن می گویند روش اندیشه ای یکسان دارند.

شکل گیری زبان آریایی در 8000 سال پیش

زمانی در گذشته دور در عصر نوسنگی مثلا 8000 سال پیش یا بیشتر شاید یک زبان واحد اصلی بود، که همه این زبانهای آریایی از آن برآمده اند. در جایی در میان اروپای میانه و آسیای غربی شاید مردمی از قبایل مختلف سرگردان بودند و با هم آن چنان در آمیخته بودند که یک زبان در میانشان به کار برده می شد. برای آسانی سخن بهتر است ایشان را آریایی بنامیم. سرجانستون ایشان را «آریاییان روسی» نامیده است. ایشان بیشتر به نژادهای گروه سفید و مو بور و آبی چشم و پاره ی فرعی مردم شمال یا نژاد نوردیک بستگی دارند.

نژاد نبودن هم زبانها
زمانی زبان شناسانی زبانها و نژادها را با هم در می آمیختند و چنین می پنداشتند که همه مردمی که به یک زبان سخن می گویند هم نژاد می داند که این سخن درست نیست و زنگیان آمریکایی به انگلیسی سخن می گویند و یا ایرلندی ها جز برای نمایشهای سیاسی به زبان ایرلندی سخن نمی گویند و مردم کورن که زبان سلتی اصلی خود را فراموش کرده اند به زبانهای دیگری سخن می گفته اند. اما آنچه از یک زبان مشترک می توان دریافت همانا در آمیختگی است که میان مردمی بوده و امکان درآمیختگی اگر به اصلی مشترک رهبری نکند دست کم آینده ی مشترک این مردم را نشان می دهد. اما حتی این زبان اصلی آریایی که زبانی بوده که در 6000 یا 5000 سال پیش بدان سخن گفته می شد زبانی بدوی یا زبان مردمی وحشی نبوده است. کهن ترین کسانی که به این زبان سخن می گفته اند یا در مرحله تمدن نوسنگی بودند یا از آن در گذشته بودند. این زبانها ضوابط دستوری و اصول صرف فعل و بعضی پیچیدگی های خاص داشته اند، مثلا روشهای به فراموشی سپرده ی میان مردم دورانهای اخیر پارینه سنگی شاید ناپخته تر از ابتدایی ترین شکل آریایی بوده است. شاید گروه زبانهای آریایی در ناحیه ی پهناوری میان رودهای عمده ی دانوب و دنیپر و دون و ولگا که از شرق به کوههای اورال و شمال دریای خزر می رسید رواج داشته است. ناحیه ای که در آن آریایی زبانان در گردش بودند شاید تا مدتهای درازی به اقیانوس اطلس و به جنوب دریای سیاه و آسیای صغیر نرسیده باشد. در آن هنگام اروپا و آسیا در بسفر به هم پیوسته بودند و این تنگه ی آبی در میان نبود، دانوب به سوی مشرق می رفت و به دریایی می ریخت که تا نواحی ولگا در جنوب شرقی روسیه و ترکستان می رسید و دریاهای سیاه و خزر و آرال امروزی را در برمی گرفت و حتی خلیجی هایی از آن به سوی دریای منجمد شمالی نیز کشیده می شد. این دریا می بایستی سدی بس شگرف بوده باشد در میان آریایی زبانان و مردم شمال شرق آسیا. در جنوب این دریا کرانه ای از بالکان تا افغانستان پیوسته بود و در شمال غربی این دریا ناحیه ای بود پر مرداب و پر باطلاق که به بالتیک می رسید.

جدایی زبانهای سامی از زبانهای آریایی
زبان شناسانی به گروه زبانهای دیگری که گویا کاملا جدا از زبانهای آریایی پدیدار شده باشند قائلند به نام زبانهای سامی. عبری و عربی با هم خویشی دارند و چنین می نماید که اینها از ریشه یک رشته واژه های دیگری جدا از زبانهای آریایی مشتق شده اند. روابط و اصول دستوری آنها نیز با زبانهای آریایی متفاوت است و به احتمال قوی این زبانها در میان جامعه هایی پدیدار شده اند که با آریاییان هیچ پیوستگی و سر و کار نداشته اند. عبری و عربی و حبشی و آشوری باستان و فینیقی باستان و گروهی دیگر از زبانهای وابسته به اینها را ریشه گرفته از زبانی اصلی می دانند به نام زبان ساسی. در آغاز دوران تاریخ نوشته شده یعنی 4000 سال پیش از میلاد و پیش از آن گواه بستگی هایی میان آریاییان و سامیان از جنگ و دادوستد در کرانه های شرقی مدیترانه هستیم اما پیش از این زمان بایستی هزارها سال جدایی کامل میان این دو مردم بوده باشد. سامیان گویا در جنوب عربستان یا دریا شمال شرقی آفریقا می زیسته اند، در آغاز دوران نوسنگی مردم اصلی سامی و آریاییان اصلی شاید کاملا جدا از هم می زیستند.

زبانهای حامی؛ همسایه زبانهای سامی
زبان شناسانی با اختلاف کلمه از زبانهای گروه سومی نیز سخن می گویند به نام گروه حامی که بعضی آنها را جدا از زبانهای سامی می دانند و برخی پیوسته به آن. اکنون بیشتر برآنند که در روزگارهای بسیار کهن میان این دو گروه پیوستگی بوده است. گروه زبانهای حامی بی گمان دامنه ای پهناورتر و پرشمارتر از زبانهای سامی و آریایی دارند و زبانهای سامی پیوستگی و همانندی بیشتری از زبانهای آریایی دارند. زبانهای سامی شاید همچنان که مرغان از یک گروه خاص مهره داران برخاسته اند از زبانهای بسیار کهن حامی سرچشمه گرفته باشند و نیز چه بسا که زبانهای آریایی نیز همچنان که پستانداران از گروهی دیگر از مهره داران برخاسته اند از گروه خاص از زبانهای حامی سرگرفته باشند. این فرضیه بسیار دلفریب است، اما هیچ پایه ی پذیرفتنی و مستدلی برای این امر در دست نیست که زبانهای آریایی از زبانهای حامی بسیار کهن و زبانهای سامی از زبانهای حامی در زمانی اخیرتر مشتق شده باشند. حامی زبانان امروز مانند سامی زبانان بیشتر از نژاد مدیترانه ای هستند. از زبانهای حامی زبان مصریان قدیم و قبطیان و زبانهای بربرها (مردم کوهستانهای شمال آفریقا و توآرگهای نقابدار و گروهی از این مردم) و آنچه به نام گروه زبانهای اتیوپی آفریقایی در شرق آفریقا است گالاها. سومالیان را باید نام برد. این زبانها شاید از یک مرکز در کرانه های آفریقایی مدیترانه سرچشمه گرفته باشد و از راههای خشکی موجود در آن زمان گسترش یافته و تا اروپای غربی رفته باشد.

صفت مشترک سه گروه زبان آریایی، سامی و حامی

همه این سه گروه بزرگ زبان چه آریایی و چه حامی دارای یک صفت مشترک هستند که در زبانهای دیگر یافته نمی شود و آن جنسیت است از لحاظ قواعد دستوری، اما اینکه این صفت می تواند دلیل بر آن باشد که این سه گروه از یک ریشه برخاسته اند یا نه موضوعی است که بیشتر مربوط می شود به زبان شناسی تا دانش پژوهی که می خواهد کلیاتی از تاریخ را بررسی کرده باشد و در این حقیقت روشن یعنی جدابودن مردمی که به این زبانها سخن می گویند از زمانهای بسیار دور پیش از تاریخ اثری نمی کند. نژادهای سامی و نوردیک دارای مشخصات ظاهری بسیار آشکاری هستند و چنین می نماید که ایشان مانند زبانهایشان دارای خصایص و برجسته تر و خاص تری از مردم حامی زبان باشند.

زبانهای اورال - آلتایی
در سراسر نواحی مسکون آریاییان و سامیان بایستی زمانی گروه زبانی مشخص رایج شده باشد ک امروزه به نام گروه زبانهای تورانی یا اورال - آلتایی خوانده می شود. این گروه شامل زبانهای لاپی در لاپلند و سامویی سیبری و فنلاندی و مجاری و ترکی و تاتاری و منچویی و مغولی است. اما از آنجا که زبان شناسانی اروپایی هنوز بررسی کاملی رد این زبانها نکرده اند، شواهد کافی در دست نیست که زبانهای کره ای و ژاپونی هم از این گروهند یا نه. هال برت مقایسه ای از لحاظ دستوری از زبانهای کره ای و بعضی زبانهای دراویدی هندوستان کرده و نشان داده است که میان این زبانها همانندی های بسیار نزدیک وجود دارد.

زبانهای چینی
گروه پنجم زبان ها در ناحیه جنوب شرقی پدید آمده و هنوز هم در آنجا رواج دارد. این زبانها یک هجایی هستند بی تصریف و اشتقاق. تنها آهنگ صدا و فشار معنی کلمه را معین می کند. این را می توان گروه چینی یا یک هجایی خواند و مشتمل است بر چینی و برمه ای و سیامی و تبتی. تفاوت میان زبانهای چینی و زبانهای مغرب آن بسیار فراوان است. در زبان پکنی چینی تنها 420 یک هجایی هست، پس هر یک از آنها بار سنگینی دارند و برای چیزهایی مختلف به کار می روند و مفهومهای گوناگون یا با فحوای کلام و مضمون معلوم می شود یا با نحوه ی ادای آن. رابطه ی این کلمات با یکدیگر بر اساسی است کاملا جدا از روش معمول در زبانهای آریایی. دستور زبان چینی چیزی است جدا از دستور زبان انگلیسی. بسیاری از نویسندگان چینی می اندیشند که زبان چینی دستور ندارد و باید گفت که اگر نظر به یکسانی و مقایسه باشد درست است. پس ترجمه تحت اللفظی از چینی به انگلیسی ممکن نمی شود. زیرا که اصلا اندیشه در این دو زبان متفاوت است و فلسفه چینی از این رو است که برای اروپاییان مفهوم نیست و فلسفه اروپا هم برای چینیان، چون ماهیت شیوه ی اندیشیدن و چگونگی بیان موضوع با هم تفاوت کلی دارد. به طور مثال چهار علامت چینی که به مفهوم «امور و پرستش و واجب و کهن» است، اگر پشت سر هم گذاشته شود، «چرا باید به راههای کهن رفت؟» معنی می دهد. پس یک چینی تنها به دادن لب مفاهیم اکتفا می کند. در صورتی که یک انگلیسی همان مفهوم را با بیانی آشکارتر و بی پرده تر می گوید. چه بسا که آن انگلیسی درباره ی کهنه پرستی در آشپزی و یا صحافی سخن بگوید و این عبارت «چرا باید به راههای کهن رفت» را به کار برد. آقای آرتور ویلی در مقاله ای که درباره ی روش اندیشه و سخن سرایی چینی در آغاز کتاب «170 شعر چینی» نوشته است چگونگی محدود نگاه داشته شدن فکر چینی به کلمات ضروری و پرهیز از آوردن روابط را توجیه کرده است.

گروههای زبانهای دیگر

گذشته از این گروهها زبان شناسان گروههای دیگری را نیز مشخص کرده اند. همه زبانهای سرخ پوستان آمریکا که تفاوتهای بسیاری با یکدیگر دارند از زبانهای جهان کهن کاملا مجزا هستند. یک گروه بزرگ دیگر زبان در آفریقا است که از اندکی از بالاتر از استوا تا جنوبی ترین بخش آفریقا رواج دارد، از بانتو گرفته تا زبانهای دیگری در مرکز آفریقا. همچنین شاید دو گروه زبان جدا از هم نیز باشد یکی دراویدی در جنوب هند و دیگری مالایایی پولینزی که در جزایر پولینزی که اکنون بعضی از آنها جز و زبانهای هندی نیز به شمار می آید.

منـابـع

کلیــد واژه هــا