ازدواج موقت در اسلام

از عمر بن خطاب متواترا خبر داده اند که او گفته است: "متعتان کانتا علی عهد رسول الله و أنا انهی عنهما و اعاقب علیهما؛ متعه الحج و متعه النساء".
«در زمان رسول خدا (ص) دو گونه متعه (بهره بردن حلال)، جاری بود که من اکنون آنها را ممنوع کرده و بر انجام آنها کیفر می دهم: «متعه حج و متعه نساء.» در تفسیر قرطبی گوید: "علمای گذشته و حال اتفاق دارند که متعه، (ازدواج موقت) که ارث ندارد. و جدائی اش بدون طلاق و در پایان مدت تعیین شده است".
ابن عطیه گوید: "متعه (ازدواج موقت)، آن است که مرد، زن را با حضور دو شاهد و اجازه سرپرست او، برای مدتی معین، به زوجیت بگیرد. با این شرط که از یکدیگر ارث نبرده، و مرد، مهریه مورد توافقشان را به او بپردازد، و چون مدت تعیین شده فرا رسد، حقی از مرد بر زن نیست مگر آنکه باید تا وقوع عادت ماهانه و پاک شدن رحم عده نگه دارد زیرا فرزند (احتمالی) بدون شک به آن دو ملحق می گردد و پس از نگه داری عده و یقین به عدم بارداری، ازدواج او با مرد دیگر جایز است".
در صحیح بخاری از رسول خدا (ص) روایت کند که: «أیما رجل وامرأ ه تو افقا فعشره ما بینهما ثلاث لیال، فإن أحبا أن یتزایدا او یتتارکا»؛
«هر مرد و زنی (بر ازدواج موقت) توافق کردند، زندگی موقت آن دو تا سه شب ادامه می یابد. پس از آن اگر دوست داشتند. بر آن افزوده یا از هم جدا می شوند.»
در مصنف ابن ابی شیبه از جابر روایت کند که گفت: «هرگاه مدت تعیین شده پایان یابد و بخواهند دوباره از سر گیرند، باید مهریه دیگری به زن بپردازد.» از او پرسیدند: «عده زن چه قدر است؟»؛ جواب داد: «به مقدار یک حیض (عادت ماهانه) که باید برای شوهر خود نگه دارد».
در تفسیر قرطبی از ابن عباس روایت کند که گفت: «عده زن به مقدار یک حیض (عادت ماهانه) است. و نیز گفت: از یکدیگر ارث نمی برند.
در تفسیر طبری از «سدی»، آیه را چنین روایت کند: « فما استمعمتم به منهن الی اجل مسمی فاتوهن...» گوید: «این متعه چنین است که، مرد و زن برای مدتی معین با حضور دو شاهد و با اجازه سرپرست زن، ازدواج می کنند، و چون مدت پایان گیرد. مرد را بر زن حقی نیست و زن آزاد است و تنها باید رحم خود را پاک سازد (عده نگه دارد)، و از یکدیگر ارث نمی برند.»
زمخشری در تفسیر کشاف گوید: گفته شده: «فما استمعمتم به منهن….» (ازدواج موقت)، سه دوره نازل شده و حکم آن تا زمانی که خداوند مکه را به روی رسول خود (ص)، گشود (فتح مکه) باقی بود و سپس «نسخ» گردید، و آن چنین بود که: مرد زن را برای مدتی معلوم، یک شب، دو شب، یا یک هفته با دادن جامه یا چیز دیگری (مهریه)، به عقد خود در می آورد و کام خود را از او گرفته و آزادش می گذارد. نامش را از آن رو «متعه» (بهروری) گویند که، مرد از زن کام گرفته یا زن از مرد «مهریه» می گیرد.

ازدواج موقت در کتاب خدا
خداوند سبحان می فرماید: «فما استمتعتم به منهن فآتوهن اجورهن فریضه و لا جناح علیکم فی ما تراضیتم به من بعد الفریضه ان الله علیما حکیما»؛ «و زنانی را که از آنان کام جستید، مهریه واجب آنها را بپردازید، و اگر بعد از مهریه معین، بر چیزی توافق کردید، بر شما باکی نیست که خداوند علیم و حکیم است.» (نساء/آیه 24).

تفسیر آیه در روایات مکتب خلفا
1- عبدالرزاق در مصنف خود، از عطا روایت کند که گفت: «ابن عباس این آیه را این چنین قرائت و تفسیر کرده است: «فما استمتعتم به منهن الی أجل فآتوهن اجورهن....» «و زنانی را که برای مدت معلوم از آنان کام جستید، مهریه واجب آنها را بپردازید.»
2- در تفسیر طبری از حبیب بن ابی ثابت روایت کند که گفت: «ابن عباس «مصحف» ی به من داد و گفت: "این قرآن بر پایه قرائت (و تفسیر) «ابی» است". گوید: تفسیر این آیه در آن مصحف چنین بود: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....» «و زنانی را که برای مدت معلوم و تعیین شده از آنان کام جستید..»
3- و نیز، در تفسیر طبری از ابی نضره با دو طریق روایت کند که گفت: "از ابن عباس درباره «متعه نساء» پرسیدم، گفت: مگر سوره نساء را نخوانده ای؟ گفتم: چرا، گفت: آیه «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....» را در آن نخوانده ای؟ گفتم: اگر آن را بدین گونه خوانده و فرا گرفته بودم، از شما نمی پرسیدم. گفت: (همان که گفتم) همان گونه است".
4- و نیز، از ابی نضره روایت کنند که گفت: "این آیه را بر ابن عباس قرائت کردم «فما استمتعتم به منهن» ابن عباس گفت: «الی أجل مسمی» برای مدت معلوم، گوید: گفتم: من آن را اینگونه نخوانده و نمی دانم. گفت: به خدا سوگند که خداوند آن را این گونه نازل فرموده است و این را سه بار تکرار کرد".

توضیح روایت
سخن ابن عباس که گوید: این گونه نازل فرموده یعنی، مقصود خداوند از نزول آیه، نزول این معنی و بیان حکم «متعه نساء» بوده. آری، در لفظ قرآنی، جمله «الی اجل مسمی» نیامده ولی خداوند با وحی غیر قرآنی، رسول خدا (ص) را از این حکم آگاه کرده و آن حضرت آن را برای صحابه بیان فرموده و کسانی همچون ابی بن کعب و ابن عباس در مصاحف خود، در ذیل این آیه، نوشته و برای امثال این راوی و دیگر کسانی که بر اثر تحریم عمر، در این حکم دچار تردید شده بودند، بیان کرده و بر آن تأکید می کردند.
5- از عمیر و ابی اسحاق روایت کنند که ابن عباس آیه را چنین قرائت و تفسیر کرده است: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....»، «و زنانی را که برای مدت معلوم و تعیین شده...»
6- از مجاهد روایت کنند که گفت: «فما استمتعتم به منهن» یعنی نکاح متعه (ازداوج موقت).
7- از عمرو بن مره روایت کنند که از سعید بن جبیر شنیده است آیه را چنین قرائت و تفسیر کرده است: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....»
8- قتاده گوید: آیه در قرائت و تفسیر ابی بن کعب بدین گونه است: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....»
9- از شعبه بن حکم، روایت کنند که گفت: پرسیدم آیا این آیه منسوخ شده است؟ گفت: خیر.
10- در احکام القرآن: جصاص نیز، روایت ابی نضره و ابی ثابت از ابن عباس و حدیث قرائت «ابی بن کعب» آمده است.
11- بیهقی در سنن کبرای خود از «محمد بن کعب» روایت کند که ابن عباس گفت: متعه (ازدواج موقت) از ابتدای اسلام بوده و مسلمانان این آیه را بدین گونه قرائت و تفسیر می کردند «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....»
12- نووی در شرح بر صحیح مسلم گوید: آیه در قرائت و تفسیر ابن مسعود چنین است: فما استمتعتم به منهن الی أجل...»
13- زمخشری در تفسیرش گوید: از ابن عباس روایت کرده اند که گفت: «این آیه از آیات محکم است». یعنی نسخ نشده، و خود او همیشه این را چنین قرائت و تفسیر می کرد: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....»
14- قرطبی گوید: جمهور علما گویند: مراد از این آیه، نکاح متعه (ازدواج موقت)، است که در صدر اسلام بوده است. و ابن عباس و ابی بن کعب و ابن جبیر آیه را اینگونه قرائت و تفسیر کرده اند: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی ..... فآتوهن اجورهن»؛ «و زنانی را که برای مدت معین و تعیین شده عقد کرده و از آنان کام جستید، مهریه آنها را بپردازید.»
15- در تفسیر ابی اثیر آمده است: ابن عباس و ابی بن کعب و سعید بن جبیر و سدی، آیه را بدین گونه قرائت (و تفسیر) کرده اند «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی فآتوهن اجورهن فریضه»
16- در تفسیر سیوطی نیز، حدیث ابی ثابت و ابی نضره و روایت قتاده و سعید بن جبیر از قرائت (و تفسیر) ابی بی کعب، حدیث مجاهد و سدی و عطا از ابن عباس، و حدیث حکم که گوید: آیه نسخ نشده، و روایت عطا از ابن عباس که گوید: حکم حلیت متعه، «فما استمتعتم به...» می باشد که می فرماید: «زنانی را که برای مدت معین و مهر معلوم عقد بستید و از آنها کام جستید، مهریه تعیین شده آنها را بپردازید.» گوید: «از یکدیگر ارث نمی برند و اگر توافق کردند تا پس از مدت تعیین شده ادامه دهند که بسیار خوب، و اگر از هم جدا شدند آن هم خوب است...»، همه این احادیث در تفسیر سیوطی آمده است.
همه این مفسران و غیر ایشان، آنچه را تا به اینجا آوردیم در تفسیر آیه آورده اند. و چنانکه دیدیم، ابن عباس و ابی بن کعب و سعید بن جبیر و مجاهد و قتاده و غیر ایشان که از آنها روایت کرده اند آیه را بدین گونه قرائت (و تفسیر) کرده اند: «فما استمتعتم به منهن الی أجل مسمی .....» یعنی: مثلا، ابی بن کعب که آیه را چنین قرائت و تفسیر کرده، مقصودش آن بوده که این تفسیر را از رسول خدا (ص) شنیده است و رسول خدا (ص) آنگاه که فرموده: «الی أجل مسمی»؛ «تا مدت معین و معلوم» آیه شریفه را با این جمله تفسیر کرده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا