سلسله اوصیای انبیاء در عهدین و احادیث و کتب سیره تاریخ

موضوع وصایت، موضوع تاریخی و دیرینه است که با آفرینش و ظهور انسان ارتباط دارد. تاریخ تمدن معنوی و حیاتی بشریت، بیانگر زنجیره ای به هم پیوسته از حلقه های بارز و والای انسانیت است که هریک از آنان به وظیفه الهی خود، شامل دریافت تعالیم آسمانی و ابلاغ آن به بشریت عمل کرده و با پایان یافتن عمر هریک از آنان ایفای این وظیفه بسیار مهم به انسان کامل دیگری سپرده شده و واگذاری این وظیفه از سوی هریک به دیگری همان است که از آن به وصیت و وصایت تعبیر می کنیم. این حقیقت  به روشنی در متون کتب مقدس دینی و در گزارش های مندرج در کتب تاریخ و سیره نمایان است که ذیلاً و به اختصار به برخی آنها اشاره می کنیم:

اوصیای انبیاء در اسفار عَهَدین

1. در باب پنجم از سفر تکوین اسامی اوصیاء از شیث (فرزند و وصی آدم علیه السلام) تا نوح ( نیای دوم بشر) متوالیاً و با ذکر سال های عمر هریک از آنان آمده است.

2. درباب بیست و هفتم از سفر اعداد در مورد وصیت موسی علیه السلام چنین آمده است: «پس موسی به نوعی که خداوند او را امر فرموده بود؛ عمل نمود؛ یوشع را گرفت و او را به حضور العازار کاهن و به حضور تمامی جماعت بر پا داشت و دست های خود را بر او گذاشته، او را به طوری که خداوند به واسطه موسی گفته بود، وصیت نمود».

3. در باب اول از کتاب پادشاهان (سِفر ملوک) در مورد وصیت داود برای پسرش سلیمان آمده است: «و او (سلیمان) به جای من پادشاه خواهد شد و او را مأمور فرمودم که بر اسرائیل و بریهود پیشوا باشد».

4. در باب دهم انجیل متی درباره وصیت عیسی علیه السلام به حواریون آمده است: «اول شمعون معروف به پطروس و برادرش اندریاس، یعقوب بنت زبدی و برادرش یوحنا، فیلپس و برتولا، توما و متی باجگیر، یعقوب بن حلفی ولبی، معروف به تدی، شمعون قانون و یهودای اسخریوطی که او را تسلیم نمود».

اوصیای انبیاء در کتب حدیث
محدثان اسلام احادیث و روایات مربوط به وصیت و اوصیاء را گردآوری کرده و تحت عناوین مختلف و متعدد همچون: الوصیه مِن لَدُن آدم، اتصال  الوصیه مِن لَدُن آدم واتصال الوصیه و ذکر الاوصیاء مِن لَدُن آدم إلی آخر الدهر، ضبط و ثبت کرده اند. در برخی از احادیث  اسامی اوصیاء نیز ذکر شده است؛ چنان که در حدیثی از امام صادق علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه الله وآله وسلم اسامی همه اوصیاء از عصر آدم تا ظهور امام قائم علیه السلام ذکر گردیده و سلمان فارسی نیز اسامی اوصیاء از عصر آدم تا عصر امام قائم علیه السلام را از زبان رسول خدا صلی الله علیه الله وآله وسلم نقل کرده است. در روایتی از امام باقر علیه السلام نیز اتصال و پیوستگی وصیت از هبة الله وصی آم تا سام بن نوح و نیز ضرورت این پیوستگی تأیید شده است. خداوند تعالی به آدم علیه السلام وحی فرمود که من هرگز علم و ایمان و اسم اعظم و آثار علم نبوت را از ذریه تو تا روز رستاخیز قطع نخواهم کرد. امام باقر علیه السلام در روایتی دیگر به وصیت موسی علیه السلام به یوشع بن نون نیز اشاره فرموده است.

در خطبه یکم نهج البلاغه در زمینه وصایای پیامبران به اوصیای خویش چنین آمده است: «پس هرچندگاه پیامبرانی فرستاد و هیچ گاه نبود که خدا  آفریدگان را بی پیامبری مُرسل یا کتابی فرود آمده ( از آسمان) یا حجتی لازم یا راهی راست  واگذارد.»

اوصیای پیامبران در کتب تاریخ و سیره
افزون بر محدثان، مورخان و سیره نگاران نیز به موضوع پیوستگی وصیت توجه و اهتمام خاص کرده اند؛ چنان که ابن سعد در کتاب خود به نام الطبقات الکبری روایتی از ابن عباس نقل کرده که گفته است: «...چون حوا شیث را به دنیا آورد، جبرئیل به او گفت: این نوزاد بخشش خدا ( هبه الله) برای تو به جای هابیل است که در زبان عربی شِث و در سریانی شاث و در عربی شث خوانده می شود و آدم علیه السلام به او (شیث) وصیت کرد و از شیث بن آدم، أنوش و فرزندان بسیار دیگر پدید آمدند و شیث، أنوش را وصی خود گردانید و از أنوش، قینان و فرزندان دیگر بسیار پدید آمدند و انوش قینان را وصی خود گردانید و از قینان مهلائیل و از او یرذ که الیارذ نیز نامیده شده و فرزندان دیگر بسیار پدید آمدند و در زمان او بُت ها ساخته شد و کسانی از دین خدا بازگردیدند و از یرذ، خنوخ و فرزندان دیگر پدید آمدند و خنوخ همان ادریس نبی است».

یعقوبی نیز در تاریخ خود اسامی اوصیاء از عصر آدم تا عصر حواریون عیسی علیه السلام را به تفصیل زیر آورده است:

1. شیث بن آدم 2. أنوش بن شیث 3. قینان بن انوش 4. مهلائیل بن قینان 5. یرذ بن مهلائیل 6. اخنوخ (ادریس) بن یرذ 7. تنو شارخ بن اخنوخ 8. لمک بن تنو شلخ 9. نوح 10. سام بن نوح 11. ارفخشد بن سام 12. شاخ ( شاع) بن ارفخشد 13. عابر بن شاع 14. فالغ بن عابر 15. ارغو بن فالغ 16. ساروغ بن ارغو 17. ناخور بن ساروغ 18. تارخ بن ناخور( پدر ابراهیم خلیل الله) 19. ابراهیم بن تارخ 20. اسحاق بن ابراهیم 21. یعقوب بن اسحاق 22. پسران یعقوب ( یوسف بن یعقوب و اوصیای او) 23. موسی بن عمران 24. انبیای بنی اسرائیل و پادشاهان آنان پس از موسی (یوشع بن نون وصی موسی بن عمران) 25. داود 26. سلیمان بن داود 27. رحبعم بن سلیمان  و پادشاهان پس از او 28. مسیح، عیسی بن مریم ( و حواریون او).

همچنین طبری در تاریخ الامم و الملوک، به ذکر تسلسل اوصیاء از عصر آدم تا عصر نوح پرداخته و به نقل از ابن اسحاق نوشته است: «گفته اند- والله اعلم- که چون وفات آدم فرا رسید، پسرش، شیث را فرا خواند و عهد و پیمان خود را به او سپرد و چگونگی عبادات در هر ساعت از ساعات روز و شب را به او بیاموخت و وصیت خود را بنوشت؛ پس شیث وصایت پدرش، آدم را بر عهده گرفت و پس از مرگ آدم ریاست فرزندانش به شیث رسید و چنان که از رسول خدا صلی الله علیه الله وآله وسلم روایت شده، خداوند پنجاه صحیفه بر شیث نازل فرمود».

مسعودی نیز در کتاب اخبار الزمان اسامی  اوصیاء از شیث، وصی آدم  تا سام، وصی نوح را آورده و در موضوع پیوستگی و اتصال وصیت تا پیامبر اکرم صلی الله علیه الله وآله وسلم و از آن حضرت تا قائم آل محمد علیه السلام کتابی با عنوان اثبات الوصیه نوشته است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا