عقاید و اندیشه های منصوریه، یکی از گروههای غالیان

یکی از کسانی که پس از مغیره بن سعید، نماینده  اندیشه غالیان و جامعه آنان بشمار می رود ابومنصور عجلی است که طرفداران وی را منصوریه خوانده اند. ابومنصور مردی از بنی عبدالقیس و از ساکنان کوفه بود. او که سواد خواندن و نوشتن نیز نداشت در دوران حیات امام باقر علیه السلام برای آن حضرت تبلیغ می کرد و کسانی هم بر گرد او جمع شدند که آنان را منصوریه خواندند. ابومنصور خود را وصی امام باقر علیه السلام می خواند و از همین رو پس از رحلت آن حضرت مدعی شد امامت به وی منتقل شده است. برخی نیز گویند او مدعی شد که امام باقر علیه السلام همان مهدی امت، و وی خود جانشین اوست. یوسف بن عمر ثقفی عموزاده حجاج در سال 121ق./ 739م. ابومنصور را به قتل رساند. پس از مرگ ابومنصور پسر وی حسین دعوی جانشینی کرد و خود را بسان پدرش پیامبر خواند. در روزگار فرمانروایی مهدی عباسی (158-169ق./775-785م.) او را نیز دستگیر کردند و نزد مهدی بردند و چون به عقایدی که به او نسبت می دادند اقرار کرد وی را همراه با شمارِ از یارانش کشتند.

افزون بر عقاید عمومی غالیان یکی از عقایدی که به ابومنصور نسبت داده اند این است که دعوی نبوت کرد، البته با این تفسیر که معتقد بود خداوند، محمد صلی الله علیه و آله  را به تنزیل و او را به تأویل برانگیخته است. این دوگانگی تأویل و تنزیل از مشخصه های فکری مشترکی است که در میان شیعه دوازده امامی، غالیان و طوایف باطنی چون اسماعیلیه دیده می شود و بعید نیست همه از آموزه ها و انگاره های غالیان سرچشمه گرفته باشد. ابومنصور همچنین مرتبه امامان علیهم السلام را از امامت به نبوت ارتقا داده و متعقد بود امام علی علیه السلام، امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام، امام زین العابدین علیه السلام، و امام باقر علیه السلام پیامبرانی پنجگانه اند و البته پیامبر سابق بر آنان هم حضرت محمد صلی الله علیه وآله است، و اینک نیز ولی و دنباله آنان خود ابومنصور است. ابومنصور افزون بر اینها دعوی آن داشت که به آسمانها رفته و خداوند دست نوازش بر سر او کشیده است. هرچند عقاید ابومنصور آن اندازه سامان یافته نیست که بتوان از آن در ردیف فرقه های کلامی مستقل یاد کرد، اما تأثیر او بر عقاید فرقه های پسین آن اندازه است که برخی می گویند «بعضی از وجوه تعالیم او به شکلی نارسیده، پیشرس برخی از عقاید اسماعیلیه است.»

همچنین به رغم آنکه امام باقر علیه السلام او را لعن کرده و از خود رانده، ولی در مورد وی و دیگر غالیان همدوره او «این واقعیت خدشه ناپذیر برجاست که از زمان امام محمد باقر علیه السلام غلات خود را در میان پیروان امامانی که از نسل حسین بن علی علیه السلام بودند جا زدند و تا حدودی بر بنیان عقیدتی فرقه امامیه اثر گذاشتند.» هرچند پس از سرکوب ابومنصور و کشتن پسر و جانشین او حسین بن ابی منصور در روزگار مهدی عباسی (158-169ق./ 775-785م.) گزارشی از فعالیت مشخصی برای منصوریه در دست نیست، اما باید دنباله این جریان را در دیگر گروههای غالیان یعنی پیروان عبدالله بن معاویه بن جعفر و ابوالخطاب جست.

منـابـع

کلیــد واژه هــا