ستایش صدق و راستی در روایات

اهمیت این فضیلت اخلاقى در روایات اسلامى بیش از آن است که در سخن بگنجد و روایاتى که از پیامبر (ص) و امیرمؤمنان (ع) و ائمه هدى (ع) در این زمینه نقل شده بیش از حد شمارش است، تنها گلچینى از آن را در ذیل بیان مى کنیم که به عنوان مشت نمونه خروار بیانگر موقعیت این صفت در میان تمام صفات انسانى است. و از این روایات به خوبى استفاده مى شود که همه فضایل انسانى از صدق و راستى سرچشمه مى گیرد.
1- در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) نقل شده و در گذشته نیز به آن اشاره کرده ایم و به خاطر اهمیت فوق العاده اش تکرار مى نماییم، مى خوانیم: «لاتنظروا الى کثرة صلاتهم و صیامهم و کثرة الحج و الزکاة و کثرة المعروف وطنطنتهم باللیل، انظروا الى صدق الحدیث و اداء الامانة؛ نگاه نکنید به فزونى نماز و روزه و زیادى حج و زکات و انفاق ها و سر و صداى عبادات شبانه بعضى از مردم (اگر مى خواهید آنها را امتحان کنید) آنها را به راستگویى و اداى امانت آزمایش کنید». در همین زمینه سعدی می گوید: طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی *** «صدق» پیش آر، که اخلاص به پیشانی نیست
2- در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) مى خوانیم: «ان الله عز وجل لم یبعث نبیا الا بصدق الحدیث و اداء الامانة الى البر و الفاجر؛ خداوند متعال هیچ پیامبرى را مبعوث نکرد مگر به راستى در سخن گفتن و اداى امانت به نیکوکار و بدکار».
3- در حدیث دیگرى درباره تأثیرى که راستگویى در همه اعمال انسان مى گذارد از همان امام بزرگوار مى خوانیم: «من صدق لسانه زکى عمله؛ کسى که زبانش به راستى گراید اعمالش پاک و پاکیزه مى شود». زیرا راستگویى ریشه اعمال صالح است.
4- در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) مى خوانیم که در پیامى به یکى از دوستان بزرگوارش به نام عبدالله بن ابى یعفور فرمود: «انظر ما بلغ به على عند رسول الله فالزمه فان علیا انما بلغ ما بلغ به عند رسول الله بصدق الحدیث و اداء الامانة؛ نگاه کن ببین على (ع) به چه وسیله آن همه مقام نزد پیامبر اسلام (ص) پیدا کرد آن را رها نکن، زیرا على (ع) آن همه مقام را نزد رسول خدا (ص) به خاطر راست گویى و ادای امانت پیدا کرد». این تعبیر نشان مى دهد که حتى شخصیت بزرگى مانند على (ع) در سایه این دو فضیلت به آن مقام والا نزد پیامبر (ص) رسید.
5- در حدیث دیگرى امیرمؤمنان على (ع) درباره تأثیر صدق و راستى در نجات انسان ها از چنگال مشکلات و خطرات مى فرماید: «الزموا الصدق فانه منجاة؛ هرگز راست گویى را رها نکنید، چرا که سبب نجات انسان است» و همچنین در روایت دیگری می فرمایند: «الصادق على شفا منجاة و کرامة و الکاذب على شرف مهواة و مهانة؛ راستگو در آستانه نجات و بزرگواری است و دروغگو در لبه پرتگاه و خواری.» در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) تشبیه جالبى درباره صدق و راستى مى بینیم که مى فرماید: «الصدق نور غیر متشعشع الا فى عالمه کالشمس یستضىء بها کل شىء یغشاه من غیر نقصان یقع على معناها؛ صدق و راست گویى نورى است که جهان اطراف خود را روشن مى کند همچون آفتاب که چیزى که در معرض تابش آن قرار بگیرد روشن مى شود بى آنکه نقصانى در آن وارد گردد» و در ادامه این حدیث از همان بزرگوار مى خوانیم: «الصدق سیف الله فى ارضه و سمائه اینما هوى به یقد؛ صدق شمشیر خدا در زمین و آسمان است، هر کجا آن را فرود آورد، کارگر مى شود».
6- در اهمیت صدق همین بس که در حدیثى از امیرمؤمنان على (ع) آمده است: «الصدق رأس الدین؛ صدق و راستگویى اساس دین است» و در حدیث دیگرى مى فرماید: «الصدق صلاح کل شىء؛ راستى سبب اصلاح هر چیزى است» و در حدیث مشابه دیگرى مى فرماید: «الصدق اقوى دعائم الایمان؛ صدق قوى ترین ستون هاى ایمان است» و در تعبیر دیگرى مى فرماید: «الصدق جمال الانسان و دعامة الایمان؛ صدق جمال انسان و ستون ایمان است» و بالأخره در تعبیر مهم دیگرى مى افزاید: «الصدق اشرف خلائق الموقن؛ صدق شریف ترین اخلاق افراد صاحب یقین است».
7- در حدیثى از رسول خدا (ص) در مورد کلید بهشت و جهنم آمده است: «ان رجلا جاء الى النبى فقال یا رسول الله ما عمل الجنة؟ قال الصدق اذا صدق العبد بر، و اذا بر آمن، و اذا آمن دخل الجنة قال: یا رسول الله و ما عمل النار؟ قال الکذب، اذا کذب العبد فجر و اذا فجر کفر، و اذا کفر دخل النار؛ کسى از رسول خدا (ص) پرسید: عملى که انسان را بهشتى مى کند چیست؟ فرمود: راست گویى، زیرا هنگامى که انسان راست بگوید نیکوکارى مى کند و هنگامى که نیکوکارى کند ایمان آورد و هنگامى که ایمان بیاورد داخل بهشت مى شود، عرض کرد اى رسول خدا! عملى که انسان را دوزخى کند چیست؟ فرمود: دروغ است، هنگامى که دروغ بگوید کار بد انجام مى دهد و هنگامى که کار بد انجام مى دهد کافر مى شود و هنگامى که کافر شود داخل دوزخ مى گردد». جالب این که در این حدیث راست گویى سرچشمه نیکوکارى و نیکوکارى سرچشمه ایمان شمرده شده است، این به خاطر آن است که افراد بدکار از یک سو براى توجیه اعمال خود معمولا به دروغ پناه مى برند و از سوى دیگر در روح آدمى اثر مى گذارد و تدریجا ایمان را تضعیف مى کند و سرانجام به کفر مى کشاند، همان گونه که قرآن مجید مى گوید «ثم کان عاقبة الذین اسائوا السوء ان کذبوا بآیات الله و کانوا بها یستهزئون؛ سپس سرانجام کسانى که اعمال بد مرتکب شدند به جایى رسید که آیات خدا راتکذیب کردند و آن را به سخریه گرفتند» (روم/ 10) در روایت دیگری از حضرت رسول می خوانیم: «علیکم بالصدق فانه باب من ابواب الجنه؛ بر شما باد به راستی که آن دری از درهای بهشت است.»
8- در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على (ع) مى خوانیم: «اذا احب الله عبدا الهمه الصدق؛ هنگامى که خدا کسى را دوست بدارد خداوند راستگویى را به قلب او مى افکند».
9- امیرمؤمنان على (ع) فرمود: «اربع من اعطیهن فقد اعطى خیر الدنیا و الاخرة، صدق حدیث و اداء امانة و عفة بطن و حسن خلق؛ چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده، راست گویى در سخن، ادای امانت، نگهدارى شکم از حرام و حسن خلق».
10- مردى براى کسب فضیلت به حضور امام محمد باقر (ع) شرفیاب مى شود. حضرتش، این سخن را نخستین درس قرار مى دهد: «تعلموا الصدق قبل الحدیث؛ راستى را پیش از سخن گویى بیاموزید.»
11- انسانی که به راحتی برای به دست آوردن منفعت و دفع ضررهای ناچیز از خود، به دروغ متوسل می شود، یا ایمان ندارد و یا ایمان ضعیفی دارد. امیرمؤمنان علی (ع) می فرمایند: «علامة الإیمان أن تؤثر الصدق حیث یضرک على الکذب حیث ینفعک؛ علامت ایمان این است که راستی را اگر چه بر ضررت باشد، بر دروغ اگر چه به سودت باشد، برگزینی.»
12- ویژگی های متعددی برای صدق از قول حضرت علی (ع) نقل شده است، از جمله: «الصدق أخو العدل: راستی برادر عدالت است.» الصدق لسان الحق: راستی، زبان حق است. «الصدق خیر القول: راستی، بهترین سخن است.» «الصدق أفضل روایة؛ راستی، برترین روایت هاست.» «الصدق کمال النبل؛ راستی، کمال بزرگواری است.»
از مجموع این احادیث نکات مهم زیر به خوبى استفاده مى شود:
یکى از طرق آزمایش مردم. آزمایش افراد صاحب ایمان راست گویى است.
دعوت به راست گویى جزء برنامه اصلى تمام پیامبران بوده است.
راست گویى سبب پاکى عمل است.
مقام والاى انسان در پیشگاه خدا در گرو راست گویى است.
راست گویى سبب نجات در آخرت است.
راست گویى قوى ترین ستون دین است.
راست گویى کلید بهشت است.
راست گویى نشان محبوبیت انسان در پیشگاه خدا است.
آن کس که راست گو است خیر دنیا و آخرت را نصیب خود مى کند.
و با توجه به این آثاری که براى راست گویى ذکر شد به خوبى روشن مى شود کمتر صفتى از فضایل اخلاق است که به پاى این صفت برسد.