شیوه های تبلیغی حضرت اسحاق علیه السلام

اسحاق فرزند ابراهیم و از پیامبران مورد ستایش قرآن است. نامش هفده بار و بیشتر به همراه ابراهیم آمده و در ردیف پیامبران بزرگ قرار گرفته است. اما از زندگى او تنها آیاتى تولد وى را بشارت مى دهد. بعضى از مفسران همانند دیدگاه تورات را معتقد بوده و اسحاق را ذبیح الله دانسته اند، در حالى که غالبا اسماعیل را ذبیح مى شمرند.
مدح و ثناى الهى درباره شخصیت اسحاق در چند آیه قرآن مشهود است: «و وهبنا له إسحق ویعقوب کلا هدینا؛ و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را به راه راست در آوردیم.» (انعام/ 84) «وبشرناه بإسحق نبیا من الصالحین؛ و او را به اسحاق که پیامبرى از جمله شایستگان است بشارت دادیم.» (صافات/ 112) به هر حال مدح و ستایش او در ردیف پیامبرانى چون ابراهیم و اسماعیل بیش از بیان داستان زندگانى و دعوتش در قرآن مذکور است.
تنها یکى از آیات مربوط به او، سخن از کتاب به میان آمده که مى تواند قرینه اى بر دعوت توحیدى اسحاق بر اساس کتاب آسمانى باشد. «و وهبنا له إسحق و یعقوب و جعلنا فى ذریته النبوة و الکتاب؛ و اسحاق و یعقوب را به او عطا کردیم و در میان فرزندانش پیامبرى و کتاب قراردادیم.» (عنکبوت/ 27) بنابراین مى توان گفت وى نیز همچون ابراهیم و اسماعیل داراى آیات و بینات الهى بوده و بر اساس آن مردم را به توحید و اخلاق فرا مى خوانده است. اما اگر آن گونه که برخى مفسران معتقدند ذبیح الله همان اسحاق باشد، شیوه ها و صفاتى چند براى او از این داستان استخراج مى گردد که در بخش دعوت اسماعیل بیان شده است.

اسحاق، اسوه صالحان
با توجه به آیات معدودى که از صفات و شخصیت این پیامبر الهى حکایت مى کند و دوبار وى را به صلاح و یک بار به هدایت مدح مى نماید، مقام والا و اسوه بودن او از دیدگاه قرآن قطعى و مسلم است، هرچند شیوه هاى دعوتش تبیین نشده است. بنابراین مى توان او را، از نظر قرآن اسوه صالحان دانست و در صلاح و سداد به او اقتدا نمود. در جهت بیان شیوه هاى دعوت او گفتارى در قصص الانبیاء آمده که از زاویه اى به زندگى و دعوت اسحاق مربوط است: «اسحاق داراى اموال و بندگان زیادى بود و براى استفاده مردم چاه هایى حفر مى کرد و هر چاهى که حفر مى کرد فرد شرورى بر سر آن با او منازعه مى کرد پس اسحاق چاه ها را به آنها واگذار مى کرد و به حفر چاه دیگرى مى پرداخت.»
البته باید در نظر داشت که به احتمال بسیار، این تمام ماجرا نبوده و اسحاق به عنوان یک مبلغ معصوم و تمام عیار، جداى از نیت خدمت، مقاصد تبلیغى دیگرى در این کار داشته است.