کتاب آسمانی عیسی مسیح (اناجیل چهارگانه)

انجیل متا

مفصل ترین انجیل و منسوب به متاى حوارى است. پیش از آغاز نقادیها در عصر جدید، قدیمى ترین انجیل و تاریخ نگارش آن بین سالهاى 50 ـ 60 و گاه 38 میلادى تصور مى شد؛ اما محققان با استناد به برخى گزارشهاى خود آن و نیز تکرار همه مطالب انجیل مرقس در آن، تاریخ تألیف آن را نیز بین سالهاى 65 تا 70 میلادى و پس از انجیل مرقس دانسته اند. نسخه اصلى آن به زبان عبرى بوده و در دست نیست. بعدها به زبانهاى دیگر از جمله یونانى ترجمه شد. پژوهشگران ضمن به چالش و تردید کشاندن انتساب آن به متاى حوارى، از احتمال نگارش آن به دست فردى دیگر و همنام با وى سخن رانده و اغلب، مکان مکتوب شدن آن را انطاکیه گفته اند.
در این انجیل آمده: «(عیسی مسیح گفت).... خوشبختند کسانی که فروتنند، چون از برکات سلطنت خداوندی برخوردار می شوند. خوشبختند کسانی که متواضعند، چون ایشان مالک تمام جهان می شوند. خوشبختند آنهایی که مهربان و با گذشتند، چون از دیگران هم گذشت خواهند دید.» (متی، 5: 3 و 5 و7) «متی» یکی از حواریون و شاگردان بنام عیسی مسیح (ع) است که نامش در انجیل های دیگر نیز آمده است. (لوقا، 6:12)
بر اساس نقل قاموس کتاب مقدس، او یکی از مأموران اخذ مالیات یا به اصطلاح «باج بگیران» دولت دست نشانده «امپراطوری روم» در سرزمین قوم یهود بوده است، اما در دیداری که در همان اوایل قیام تبلیغی عیسی، بین او و عیسی اتفاق افتاد، مجذوب کلام وی می شود و به او ایمان می آورد. او سپس دعوت عیسی (ع) را پذیرفت و از کار و شغل خویش توبه کرد و به گروه یاران خاصه (حواریون) مسیح ملحق و همچون مریدی مخلص، همراه دائمی او شد. از آن پس متی شاهد و ناظر رویداهایی می گردد که نهضت تبلیغی عیسی پدید آورد. و با تجربه ای که از نگارش و ضبط اطلاعات داشت (پس از عیسی (ع) گزارشی از چگونگی حیات، اعمال، کلام و معجزات وی را در دست نوشته هایی نگاشته، تا پیام و نور هدایت عیسوی همچنان باقی بماند.
از شباهت های موجود بین عبارات انجیل متی و انجیل مرقس بر می آید که او در نگارش انجیل خود احتمالا از نوشته های مرقس نیز استفاده زیادی نموده است. برخی متی را اولین گزارش کننده مسیح می دانند و نگارش انجیل او را در سال37 یا بین 50 تا 60 میلادی قلمداد نموده اند. اما صاحبنظران و محققان مسیحی، تاریخ نگارش انجیل او را پس از انجیل مرقس و در حدود سال 85 میلادی می دانند. به هر حال «انجیل متی» اولین کتاب عهد جدید است و از لحاظ تدوینی قبل از انجیل مرقس می باشد. گزارش انجیلی متی نسبتا مفصل است، چنانکه متن آن تقریبا دو برابر انجیل مرقس می باشد. این انجیل به 28 باب شماره گذاری شده تقسیم گشته است که اکثرا دارای عناوین خاصی هستند. این عناوین عمدتا از حوادث و وقایع خاصی بر گرفته شده که در سرگذشت عیسی (ع) مسیح اتفاق افتاده است. (انجیل متی و اعمال رسولان، برتش وفورل) این حکایات دارای ترتیب زمانی بوده و سیری تاریخی دارند. انجیل متی نسبت به انجیل مرقس دارای ویژگی هایی است:
اولا: سیر تاریخی که متی در بیان روایی خود حکایت می کند به مراتب وسیع تر از انجیل مرقس است. گزارش انجیلی او از معرفی «اجداد» و اعقاب عیسی ناصری (ع) آغاز می گردد و با ذکر ماجرای تولد و حوادث پس از آن (باب1)، گزارش نسبتا مفصلی از وقایع دوران تبلیغ و ارشاد عیسی (حدود دو سال) را در بین قوم یهود بیان می نماید. ماجراهایی که او نقل می کند (مانند باب 15) اغلب به گونه ای شفاف و با ذکر جزئیات بیان شده است که امکان ترسیم واقعه را به راحتی برای خواننده میسر می سازد (متی و اعمال رسولان، برتش وفورل) از ویژگی های انجیل متی نقل کاملی است که از «موعظه سر کوه» عیسی (باب 5) نموده، این موعظه از معروف ترین خطابه های تاریخی عیسی است که در دیگر انجیل های چهارگانه بدین گونه وجود ندارد. (کچویی، مواعظ مسیح در انجیل)
ثانیا: متی با ذکر بیش از 18 مورد از معجزات حضرت مسیح (ع) بر حقانیت او تاکید می کند و او را فرزند واقعی خداوند، و پیام آوری آسمانی توصیف می کند که مردم گمراه را به حق دعوت می کند. وی در انجیل خود سعی دارد تا با معرفی او به عنوان موعود یهودیان عبرانی یعنی «پسر انسان»، (جان ناس، ص624) و با نقل کرامت های عیسی و بیان تعالیم او مسیح و ترسیم جهان بینی خاص وی، سیمای واقعی از جامعه حقه الهی و به اصطلاح خود عیسی، «سلطنت خداوند» را معرفی نماید. (باب 25)
ثالثا: بر اساس شواهد تاریخی و تحلیلی، رأی غالب این است که انجیل متی به زبان «عبری»، که زبان بومی و رسمی یهودی بود، نوشته نشده است، بلکه متن اصلی آن از ابتدا به زبان «یونانی» نگاشته شده است. در صورتی که حضرت عیسی و یارانش و اغلب مردمی که مخاطب آنها بودند. عبری زبان و غالبا یهودی بودند. به نظر می رسد، متی که به اقتضای شغلش، خواندن و نوشتن یونانی را آموخته بود، احتمالا گزارش خود را از آن جهت به زبان «یونانی»، که زبان رایج دولتی آن زمان محسوب می شد، نگاشته، تا بتواند مخاطبانی هم، در بین غیر عبری زبانان و غیر یهودیان بیابد. البته آیند نشان داد که این امر در سرعت ترویج مسیحیت در سرزمین های یونانی زبان مانند روم و اروپای جنوبی و حتی آسیای صغیر، بسیار هم مؤثر بود.

انجیل لوقا

لوقا، حوارى نبود، مسیح (ع) را ندید و نصرانیت را از پولس فرا گرفت. بیشتر مطالب انجیل او را برگرفته از انجیل مرقس و متا مى دانند. سه انجیل یاد شده به سبب اشتراکات فراوان، به اناجیل همنوا معروف است. براساس دیدگاه سنتى، انجیل مذکور، به لوقا، یار و همراه پولس منسوب است و اینکه روایت آن به نقل از اوست. نگارش آن را بین سالهاى 70 ـ 90 و به احتمال بیشتر 80 ـ 85 میلادى مى دانند. برخى از حکایات آن از قبیل حوادث دوران کودکى عیسى (ع) در اناجیل دیگر نیامده است. «لوقا»، نویسنده «انجیل لوقا» و کتاب «خدمات رسولان مسیح» در عهد جدید است. او نیز مانند «مرقس» از حواریون نبوده است بلکه، پزشک و طبیبی سنتی بوده که مصاحبت و مجالست زیادی با «پولس قدیس» داشته است. او اغلب با پولس همسفر می شد و در تبلیغ و رساندن پیام مسیح به اطراف و اکناف «یهودیه» و «روم» همراه او بود.
او توانایی خوبی نسبت به تاریخ نگاری داشت. از این رو در انجیل وی، گزارش سرگذشت عیسی مسیح، با رعایت دقیق ترتیب زمانی رویدادها بیان شده است. بنا به روایات مشهور علمای مسیحی زمان نگارش انجیل لوقا حدود سال 90 تا 95 میلادی بوده است و با یکسانی هایی که در عبارات و مطالب انجیل او و دو انجیل پیشین؛ یعنی انجیل های مرقس و متی دیده می شود، می توان در یافت که وی در نگارش انجیل خود از انجیل های مذکور بسیار استفاده نموده است. متن انجیل لوقا نیز نسبتا" مفصل است و حتی حجم آن کمی بیشتر از انجیل متی می باشد. این انجیل به 24 باب تقسیم شده است که برخی بابها نیز، با عنوانی خاص از حوادث مربوط به دوران حیات عیسی (ع)، به بخش هایی تفکیک می شوند. در نهایت، عبارات های و جملات بابها نیز شماره گذاری شده، بابها به بندهای کوچک تقسیم گردیده است. غیر از وجه نگرش خاص انجیل یوحنا به هویت الوهیتی مسیح انجیل لوقا از چند جهت متفاوت و قابل توجه است:
1- بنابر آنچه خود او در ابتدای انجیلش نگاشته است، وی این گزارش را برای تقدیم کردن به «تئوفلس» که طبق نظر قاموس کتاب مقدس یک از اشراف «یونانی» یا «رومی» بوده، نوشته است. (باب1: 4-1) لذا انجیل خود را باید به زبان یونانی نگاشته باشد تا قابل استفاده تئوفلس می گردید.
2- بنا به اقرار ضمنی خود او، که در ابتدای انجیلش نموده است. لوقا خود شاهد و ناظر حوادثی که روایت می کند نبوده، بلکه از دست نوشته های دیگران در این خصوص بهره برده است. (باب1: 4-1) لـذا نوعی نگرش گـزینشی و تحقیقی در سبـک نـگارش او مشـهود است که در انـاجیـل قـبلی دیده نمی شود.
3- انجیل لوقا بر خلاف دو انجیل قبلی و حتی «انجیل یوحنا» (که بحث آن خواهد آمد) نقل خود را از مژده تولد «یحیی» پیامبر (تعمید دهنده) آغاز می کند و در ادامه سعی در نشان دادن ارتباط معنوی خاصی بین یحیی و عیسی می نماید. او سرگذشت آن دو را توأما نقل می کند و به وجه ارتباط فامیلی و اعتقادی آنها مکررا اشاره می نماید. (باب 1 و 2)
4- متن انجیل لوقا دارای جملاتی کامل تر و قوام یافته تر از دو انجیل پیشین است. سطح ادبی آن قوی تر و یک دست تر است و عبارات آن از نظم بیشتری برخوردار هستند. (بوکای، ص 99) این امر می تواند هم به دلیل توانایی بیشتر لوقا در نگارش باشد و هم به جهت دقتی بوده که او در نگارش متنی که برای یک اشراف زاده رومی نگاشته شده، به کار برده است.

انجیل یوحنا

این، آخرین انجیل بوده و اختلاف در تاریخ نگارش آن بیش از سه انجیل دیگر است. گاه تاریخ تألیف آن را سال 65 میلادى مى دانند؛ ولى بنابر قوى ترین نظر که سنت مسیحى نیز تمایل به پذیرش آن دارد، بین سالهاى 90 ـ 115 میلادى نگارش یافته است. یوحنا را حوارى مورد علاقه شدید مسیح (ع) خوانده اند. در صحت انتساب انجیل یاد شده به وى از جمله به سبب فاصله زیاد زمانى تردیدهایى وجود دارد. انجیل یوحنا کاملا متفاوت با سه انجیل دیگر و آمیزه اى از زندگى مسیح (ع) و مفاهیم فلسفى یونان است. در این انجیل آمده: «زمانی که هنوز هیچ چیز نبود، «کلمه» وجود داشت و با خدا بود. او همیشه زنده بوده است و خود او خداست. هر چه هست، بوسیله او آفریده شده است. زندگی جاوید در اوست و این زندگی به تمام مردم نور می دهد.» (یوحنا،1: 4-1)
«یوحنا» فرزند «زبدی» و از اهالی شهر «صیدا»، در استان «جلیل»، از سرزمین «یهودیه» بود. او مانند پدر و برادرش به ماهیگیری اشتغال داشت، و از آن راه امرار معاش می کرد. (لوقا،5:10) اما در همان اوایل قیام عیسی مسیح با ملاقاتی که با او داشت، مجذوب تعالیم وی شده و به او ایمان آورد. پس دعوتش را به جان خریده و زندگی معمولی خود را رها کرد و جزء همراهان دائمی او گردید. (متی،4:21 و 22) بدین گونه یوحنا، یکی از شاگردان نزدیک و از حواریون مشهور عیسی مسیح شد. نام او در انجیل های دیگر نیز بارها آمده است (مرقس، 3:16 و 17)، و در طول تاریخ مذهبی مسیحیت مکررا از او یاد می شود. او نویسنده انجیل معروف یوحنا و آخرین کتاب عهد جدید یعنی «مکاشفات یوحنا» است.
احتمالا او قبل از عیسی شاگرد «یحیی تعمید دهنده» (پیامبر) بوده است و یحیی وی را به مسیح ارشـاد نـموده است. او از همه حواریون جوانتر بود و پس از عیسی (ع) زنـدگی نسبتا طولانی (94 سال) داشت. طبق روایات، وی فردی شجاع و در عین حال بردبار بود و در تمام صحنه ها قیام عیسوی، حتی دستگیری و (به اعتقاد مسیحیان) مصلوب شدن عیسی (ع) با وی همراه بوده است، در صورتی که در آن هنگام دیگر شاگردانش همه گریخته بودند. از این رو گزارش انجیلی او از لحاظ محتوایی و روایی نسبتا کامل و دقیق تر می باشد.
چنانکه حوادثی در آن ذکر شده که در دیگر اناجیل یا ذکر نشده و یا ناقص بیان شده است. با این وجود حجم آن از دو انجیل متی و لوقا کمتر است. انجیل یوحنا به 21 باب تفکیک شده که مانند دیگر اناجیل موضوع بندی گردیده است، عبارات های و جملات باب ها نیز شماره گذاری شده، که آنها را به بندهای کوچک تقسیم نموده است. یوحنا انجیل خود را احتمالا در اواخر عمر، نگاشته است. چنانکه مورخان مسیحی زمان نگارش آن را در سال های110تا 130 میلادی می دانند.

مقایسه اناجیل چهارگانه

در بررسی اجمالی انجیل های چهارگانه در می یابیم که سه انجیل «مرقس»، «متی»، «لوقا» از لحاظ سبک و سیاق با هم شباهتهای بسیاری دارند، چنانکه محققین مسیحی آنها را به نام انجیل «ملخص یا مجمل» می خوانند و این منظور را با عبارت synoptic که واژه «یونانی» به معنی «همراه دیدن» و «مشاهده ای» است، بیان می نمایند. بنابر اجماع علمای صاحب نظر مسیحی، متی به غیر از منابع مستقل خود، از مکتوب مرقس استفاده نموده اند و لوقا نیز علاوه بر آن منابع مستقل خود، از مکتوب متی و مرقس بهره گرفته است. زیرا محتوای آنها با هم شبیه و بسیاری از مطالب و حتی گاه عبارات آنها با هم مشترک است. چنانکه حدود 95 درصد از محتویات انجیل مرقس، تقریبا کلمه به کلمه در انجیل متی به چشم می خورد و نیز تقریبا 60 درصد از متن انجیل مرقس کلمه به کلمه در انجیل لوقا وجود دارد. لذا می توان انجیل مرقس را به عنوان مأخذ و منع اصلی دو انجیل دیگر دانست.
در این انجیل ها سبک بیان، بیشتر تاریخی و نقلی است و کمتر رنگ و بوی کلامی و فلسفی دارد، و غیر از برخی تعالیم کلی که از مواعظ عیسی به دست داده می شود، مطالب آنها بیشتر روند روایی دارند. اما بیان «انجیل یوحنا» نه تنها از لحاظ ترتیب زمانی وقایع و شرح جزئیات محلی با سه انجیل دیگر متفاوت است، بلکه تمرکز بیان آن بیشتر در تفسیر اهمیت مذهبی شخص حضرت عیسی (ع) می باشد. یوحنا در عبارات خود به نکات فلسفی یونانی همچون «لوگوس» و «کلمه خدا» (که منظور عیسی است) اشاره نموده است، که قبل از آن، در انجیل دیگر اشاره ای به آن نشده بود. لذا محققان مسیحی انجیل یوحنا را که در اواخر قرن اول میلادی نگاشته شده است، منعکس کننده اصول نظری رو به رشد می دانند که از توسعه در اجتماع فکری و اعتقادی مسیحیان اولیه پدید آمده بود.
در انجیل یوحنا، از طبیعت الوهی عیسی بیشتر و واضحتر از سایر اناجیل بحث شده و احتمالا او سعی کرده تا انجیلی بنویسد که بر طبق آن، مسئله الوهیت را همان طور که معاصر او «پولس قدیس» وضع کرده بود، بیان کرده باشد. اما در عین حال سعی نموده تا مسیح را با شخصیت عیسی ناصری تاریخی که در دیگر اناجیل معرفی شده است منطبق سازد تا منشأ کلامش معین باشد. او هر چند عیسی مسیح را یک فرد بشری در این جهان توصیف می کند اما در عین حال وی را به عنوان «قوه خالقه» کلمه، در مقام الوهیت و ازلی معرفی می کند که قبل از حیات وجود داشته است. البته هرچند موضوع اناجیل چهارگانه عهد جدید یکی است و همگی به روایت سرگذشت زندگی عیسی ناصری و تعالیم مسیحی او پرداخته اند، لیکن در سراسر این اسناد تاریخی، یک تقسیم بندی نامریی نیز جریان دارد. تفکیکی بین آنچه خود عیسی هست و می گوید و آنچه راجع به او و کارهایش نقل می شود.
تعیین و درک این دو موضوع در بین دانشمندان مسیحی (مانند ساموئل رایماروس،1767-1727، ارنست رنان، د. ف. اشتراوس و آلبرت شوایتزر، 1965-1875) چندان اتفاق نظر ندارند، بدین معنا که در تفکیک چیستی شخصیت تاریخی عیسی (ع) و آنچه جامعه مسیحی قرون اولیه میلادی، در مورد او می پنداشتند، اتفاق نظر چندانی وجود ندارد و می توان اذعان کرد که چگونگی شرح زندگی عیسی تا حد زیادی تحت تأثیر اعتقادات و افکار شخصی بوده است. اختلافات موجود در این انجیل ها نیز، غیر از اختلاف زمانی، تا حدی از این مسئله نشأت می گیرد. البته در زمینه اختلافات متون انجیل ها، برخی محققان مسیحی بررسی های گسترده ای انجام داده اند که برخی از آنها عبارتند از:
1- در انجیل یوحنا چهار باب (14 الی 17) به شرح ماجرای «شام آخری» که عیسی (ع) با شاگردانش (حواریون) تناول کردند، می پردازد و در این بین نیز مکالمات واپسین عیسی با حواریون را مفصلا بیان می دارد. سخنانی که در ساختارهای اعتقادی مسیحیت بسیار مهم می نماید. اما در دیگر اناجیل (انجیلهای سه گانه) هیچ اشاره ای به این مکالمات نمی گردد.
2- یا در خصوص «صعود» عیسی در انجیل های یوحنا و متی ذکری نشده است و تنها مرقس و لوقا (که از حواریون نیز نبوده اند) در گزارش های انجیلی خود به این امر اشاره نموده اند عیسی از ایشان جدا گشته و به سوی آسمان بالا برده شد. (لوقا،24:5)
3- سه انجیل نخست دوران رسالت عیسی (ع) و یک سال می دانند، اما انجیل یوحنا مدت رسالت ایشان را قریب دو سال گفته است.
4- علاوه بر این، اخبار شام آخر در اناجیل مختلف است. مثلا سه انجیل متی، مرقس و لوقا «شام آخر» را مصادف با «عید فصح» یهودیان می دانند، اما یوحنا در انجیل خود زمان این واقع را پیش از آن گفته است.
5- حجم توضیحاتی که در خصوص مصائب مسیح در اناجیل آمده نیز با هم فرق می کند. این بخش در انجیل یوحنا 2 برابر اناجیل مرقس و لوقا است و این دو انجیل نیز 5/1 برابر انجیل متی به شرح این ماجراها پرداخته اند.
امثال این تفاوت­ها و یا اختلافات در متن های اناجیل چهارگانه خود دلیلی بر عدم مشاهده عینی اغلب نویسندگان آنها است و این با باورهای مسیحیان تا حدی مغایر است، اما به هر حال، اناجیل چهارگانه همگی در راستای بیان چیستی نهضت مسیحی عیسی ناصری (ع)، نگاشته شده و نقش مهمی نیز در ترسیم سیمای این واقعه تاریخی، مذهبی داشته اند.

انجیل در شبه جزیره عربستان

گفته مى شود که تا سال 400 میلادى انجیل رسمى مناطق خاورمیانه، به ویژه سوریه، انجیل واحدى بوده که از ادغام 4 انجیل به وجود آمده بود. این انجیل «دیاتسرون» (Diatessaron) نام داشت، از این رو ممکن است این انجیل در زمان نزول قرآن نیز کم و بیش در میان نصاراى شبه جزیره عرب مرسوم بوده باشد. هم اکنون اصل کامل این انجیل که به زبان سریانى بوده نایاب و فقط ترجمه بخشهایى از آن به زبانهاى مختلف در دست است؛ انجیل دیگرى که احتمالا در آن زمان رواج داشته است انجیل کودکى به زبان عربى (Arabic Infaney Gospel) است که داستانهاى زندگى عیسى در دوران کودکى را شبیه داستانهاى قرآن کریم در این باره نقل مى کند.