دین در فرهنگ ژاپنی از دیدگاه پروفسور شونجی هوساکا

پروفسور «شونجی هوساکا» استاد دانشگاه رئی تاکو درباره دین در فرهنگ ژاپنی به بررسی موضوعات ذیل پرداخته است:

1- درک ژاپنی ها از دین و آیین بودا
از آغاز دوره مدرن، دین مردم ژاپن ذهن پیچیده آنها را منعکس می کند. درک چنین ذهن پیچیده ای برای فهمیدن زندگی دینی ژاپنی ها اهمیت دارد. بر اساس آمارهای گوناگون بسیاری از ژاپنی ها در درون ملحد هستند. از سوی دیگر، بسیاری از ژاپنی ها به معابد و زیارتگاه ها می روند و از مکان های مذهبی بازدید می کنند. در ژاپن ۱۸۰ هزار سازمان دینی نزد دولت به ثبت رسیده اند و تعداد آنها معادل تعداد بیمارستان ها و درمانگاه هاست. آداب و رسوم مذهبی در میان زندگی ژاپنی ها بسیار رایج و مرسوم است. در طی آخرین دهه دوره ادو (Edo  50 -1840 ) چنانچه از خاطرات یک کشاورز بر می آید، 120 روز به امور و آداب و رسوم مذهبی مربوط بود. اکنون نیز بسیاری از جشن ها، مراسم و سنت های مذهبی در مناطق روستایی ژاپن موجود دارد. مثلا می توان به مراسم و اعیاد مذهبی نمونه در ژاپن، مانند سال نو، هفته اعتدال روز و شب (مرتبط با آیین بودا یا مانند نوروز) جشن تابستان و پاییزی شینتو اشاره نمود. همه ساله ده ها میلیون ژاپنی در سال نو، تابستان یا در ایام مراسم موروثی آیین بودا به زادگاه خود می روند با این کار به این اصطلاح «حرکت ها و جابجایی ملی» بروز و ظهوری عملی می بخشند. در این اوقات راهبندان ها بسیار سنگین است. ژاپنی ها رسومات مذهبی را انجام می دهند اما احساس نمی کنند که در حال انجام واجبات یا اعمال دینی هستند. بیشتر ژاپنی ها دین را سنت ملی یا رسومات و میراث سنتی دانسته و به معنای معنوی دین توجهی ندارند.

2- مفهوم دین برای ژاپنی ها
اصطلاح دین (DIN) یا Religion واژه ای کلیدی در یگانه پرستی سامی، یهودیت، مسیحیت و اسلام است. از سوی دیگر، مردمی که به شینتو، آیین بودا و آیین هندو اعتقاد دارند معتقد به خدایان متعدد یا اهل شرک نامیده می شوند و عموما فکر می کنند که مذهب می تواند آنها را به سطح زندگی بالاتر یا غنی تر تحت هر شرایطی برساند. فرهنگ ژاپنی شامل پرستش خدایان متعدد با توجه به پیش زمینه فرهنگی خود است. ژاپنی هایی که چنین عقیده ای دارند با شادمانی و کمال زندگی می کنند. آیین بودا دارای عوامل و عناصر مذهبی چند خدایی بود که به نوبه خود بر شکل دهی فرهنگ ژاپنی تاثیر گذاشت بنابراین درک تاثیرات آیین بودا بر فرهنگ ژاپنی اهمیت دارد. آیین بودا رسما در سال ۵۳۸ بعد از میلاد به ژاپن وارد شد. در آن زمان ژاپنی ها افکار و فناوری ها از جمله بودیسم را از کره و چین وارد کردند. دین ملی شینتو تاریخی طولانی دارد و قبل از ورود بودیسم مورد اعتقاد ژاپنی ها بوده است. بین شینتو و بودیسم تقریبا هیچ تقابلی وجود نداشت. بعد از ورود بودیسم، هر دو دین شینتو و بودیسم متاثر از سبک زندگی ژاپنی با یکدیگر هماهنگ شده و فرهنگ ژاپن را متحول ساختند. ژاپنی ها از آن جهت که دین راه فائق آمدن بر مرگ را می نمایاند و به علایق واقع گرایانه شادمانی این جهان و جهان پس از این پاسخ می دهد، سر بر آستان آن فرود می آورند. ژاپنی ها تفکرات دینی واقع گرایانه را مهم تلقی می کنند. این امر هنوز هم یک گرایش عمده دینی در ژاپن محسوب می شود. برای جلوگیری از این سوءتفاهم در خصوص اعتقاد ژاپنی ها که نسبت به تفکرات دینی واقع گرایانه گرایش دارند. اعتقاد ژاپنی ها به معنی خوش پرستی و سهل انگاری نیست. از دیدگاه دینی ژاپنی ها زندگی فعلی را برای شادی و رفاه دنیای دیگر فدا نمی کنند. ادیان سامی مانند یهودیت، مسیحیت و اسلام رستگاری برای خداوند در جهان دیگر را مهم می دانند (بهشت بعد از روز حساب یا زندگی ابدی)، در این مضمون، تفاوت زیادی بین ادیان سامی و مذهب ژاپنی است. بنابراین برای غیر ژاپنی درک مذهب ژاپنی بسیار دشوار است. هم چنین درک سیاست دینی بعد از دوره احیا مئی جی (Meiji) در سال 1868 برای غیر ژاپنی ها خیلی مشکل است. رژیم مئی جی، مدرن شدن، فناوری و علوم را از کشورهای اروپایی به ویژه بریتانیای کبیر، فرانسه و آلمان وارد کرد. هم چنین مولفه های دینی اروپا را به ژاپن معرفی کرد. این امر موجب بروز تضاد میان زندگی دینی و آگاهی در میان ژاپنی ها شده است. اما خود ژاپنی ها از این تضاد آگاه نیستند.

3- نزاع بر سر دین در میان ژاپنی ها
مردم معاصر ژاپن عموما دین را چیزی «که افراد ضعیف به دلیل احساس عدم تعادل به آن باور دارند»، می شناسند. چنین شناختی از دین که از زمان تولید سیاست دینی در رژیم مئی جی که آغاز نقطه مدرنیزه شدن ژاپن بود، مطرح شد و تا پایان جنگ جهانی دوم بر مردم ژاپن سایه افکنده بود. سیاست دینی ژاپن قبل از جنگ جهانی دوم چه بود؟ در طی روند مدرنیزه شدن رهبران ژاپنی خواستند از مسیحیت و تبشیر مسیحی جلوگیری کنند و نفوذ شینتو را در میان مردم ژاپن گسترش دهند. چون شینتو دین رسمی حکومت معرفی شده بود. در طی دوره مئی جی دولت های اروپایی و آمریکایی و مبشرین مسیحی به دولت مئی جی فشار می آوردند که آزادی دین و عبادت را تضمین کند. دولت ژاپن تحت فشار آنها احساس خطر کرد و جهت حمایت از شینتو در ژاپن تن به این معیار داد که شین تو، دین نیست. معنای این معیار این بود که دین ملی یعنی شینتو نه سوتره (متن تفسیری بودایی) دارد و نه متن، نه بنیانگذاری و نه نظام دینی. دولت ادعا می کرد که شینتو برای ژاپنی ها سنتی ملی است که با ادیانی مانند بودیسم و مسیحیت تفاوت دارد. از دوره مئی جی گرایش ادغام بودیسم و شین تو مورد غفلت سیاسیون واقع شد. در نتیجه همزیستی و هم اندیشی این دو دین برای مدت 1400 سال در ژاپن از میان رفت. به همین دلیل سیاست دینی دولت مبنی بر این که شینتو دین نیست بر همه امور ژاپنی تاثیر گذاشت. براساس سیاست دینی هر تبعه ژاپن باید به شینتو اعتقاد می داشت و سایر ادیان مورد خصومت دولت بودند. از دوره احیا مئی جی تا پایان جنگ جهانی دوم، دولت دین و پرستش را کنترل و تحت فشار قرار داده بود. این باعث شد مردم ژاپن نسبت به دین و پرستش، احساسات منفی پیدا کنند. از این رو نزاع مذهبی هم چنان در آگاهی دینی ژاپنی ها ادامه دارد.

4- رابطه بودیسم ژاپن و پارس ها (ایرانیان)
بودیسم از راه شبه جزیره کره در سال 538 پس از میلاد رسما به ژاپن وارد شد. این بودیسم چینی بود نه بودیسم هندی. بودیسم عموما نقش بسیار مهمی را در فرهنگ ژاپن ایفا کرده است. بودیسم عامل و عنصر عمده فرهنگ ژاپنی است. بودیسمی که وارد ژاپن شد با بودیسم هندی تفاوت بسیار داشت. بودیسم در طی روند انتقال از هند، از طریق آسیای مرکزی، به چین دچار یک تغییر شکل کامل شد و از فرهنگ پارس نیز تاثیر زیادی پذیرفت. می توان به نمونه هایی اعتقادی مانند اولوکیتشوره (velokitesvara)، امیتابه (Amitabha) میتریه (Maitreya) و تفکر بهشت و جنهم اشاره نمود. چنین اعتقاداتی شالوده بودیسم ژاپنی و امتزاجی از بودیسم و اعتقاد میترایی را تشکیل می دهند. خاستگاه این اعتقاد آیین زرتشتی یا مزداپرستی است که در دوره پارس باستان جریان داشت. درباره اعتقاد میتریه باید گفت که واژه ای سنسکریت از ریشه میترا است و به میتریه بودایی تغییر شکل داد. اعتقاد میتریه یکی از اعتقادات اصلی بودیسم ژاپنی از دوران باستان تا دوران میانه بوده است. بر اساس این اعتقاد، میتریه 000/000/670/5 سال بعد از مرگ بودا ظهور خواهد کرد. این شبیه به اعتقاد موعود زرتشتی (سوشیانت) و شاید معادل امام دوازدهم شیعه باشد. اعتقاد امیتابه از اعتقاد نور گرفته شده و اساسا گرایش اصلی دینی از دوره میانه تا پیش از مردن بوده است. انگیزه اعتقاد ژاپنی ها به جهنم مرهون تفکر زرتشتی است. گفته می شود که فرهنگ ژاپنی از فرهنگ پارسی تاثیر پذیرفته است و پارس ها در طی دوره باستان به ژاپن مهاجرت کرده اند. مثلا شیبه توری (Shiba, Tori) نام مستعار توری بوشی یعنی کسی که بسیاری از مجسمه های کلاسیک بودا را ساخته است، از اولاد سغدیان چین یا پارس بود و از چین باستان به ژاپن مهاجرت کرده بود. گفته می شود که آنها نوادگان مهاجرانی بودند که از امپراتوری ساسانی به سلسله تانگ (چین) نقل مکان کرده اند. بعد از سقوط ساسانیان در سال 651 بعد از میلاد، صدها هزار نفر به عنوان پناهنده به چین گریختند و برخی از آنها بعدا به ژاپن مهاجرت کردند. می توان به شواهدی از شوسوئین (Shosoin) مشهور، گنجینه سلطنتی ژاپن استناد کرد که در آنجا بسیاری از میراث فرهنگی از سال ۷۶۱ بعد از میلاد موجود است. آنها اصالتا از پارس به ژاپن آورده شده اند و برخی از آنها به صورت اضافی توسط صنعت گران ایرانی در اینجا ساخته شده اند. نتیجه این که رابطه ژاپن قدیم و ایران قدیم رابطه ای غیر مستقیم و بر محور دین و مهاجران پارس بود. روابط مستقیم و دو جانبه ژاپن و ایران در دوره مدرن آغاز شد.