آیین ها و آداب دین هندویی (عبادات)

فعالیت کاهنان معبد
کاهنان معبد که به نام «پوجاری ها» خوانده می شوند به خدای معبد خدمت می کنند و با وی رفتار یک عضو خانواده سلطنتی، یک مهمان و یا هر دو تا با هم را دارند. آنان در ساعت های معینی از روز که قبل از طلوع آفتاب شروع می شود برنامه منظمی از حضور در محضر الهه مزبور و اجرای مراسم، دعا و نیایش را اجرا می کنند. خدای معبد را بیدار می کنند، استحمام می کنند و سپس غذا می دهند. خدای مزبور سپس بار عام می دهد، استراحت می کند، روغن مالی و تزیین می شود، و سرانجام شب هنگام به بستر می رود. این برنامه مرتب روزانه با تشریفات گوناگونی چون «آراتی» (تکان دادن چراغ ها)، به صدا در آوردن زنگ ها، انجام دادن برنامه های موسیقی، سرودخوانی، تلاوت ادعیه، اهدای گل، میوه، ذرت، غذا و بخورات معطر، در کنار صورت های دیگری از عبادت و انابت همراه است. در روزهای جشن مربوط به خدای هر معبد غالبا آداب و مراسم و راه پیمایی های بسیار چشم گیر و مجللی انجام می شوند، به نحوی که افراد از مکان های دور به آن معبد می روند. از تکالیف الزامی هیچ فرد هندو نیست که به معبد برود، هر چند خیلی ها این کار را می کنند. پرستش و عبادت خدایان امری خصوصی و شخصی به حساب می آید. فرد هندو به امید دریافت «دارشانا» (نظر یا تجربه) ای از خدای معبد اهدای نذورات و پیشکش ها، انجام دعا و طلب چیزی از خدای معبد و یا شاید انجام عهد و سوگند به معبد می رود. غالبا غذایی که به محضر خدای معبد پیشکش و بدین ترتیب مقدس و متبرک (پراسادا) شده است در اختیار زایرین معبد قرار می گیرد که این از نظر زایران سعادت بسیار بزرگ و مطلوبی است.

عبادت محلی (خانگی) در خانه های هندویی
عبادت محلی (خانگی) در اکثر خانه های هندویی انجام می شود و البته به ندرت از طول و تفصیل برنامه معبد برخوردار است. در اکثر خانه ها جایی برای انجام عبادت و نیایش کنار گذاشته و در یک حالت پاکیزگی دینی نگهداری می شود. در این مکان خدای شخصی (ایشتادوا)ی خانواده به صورت مجسمه و یا هر سمبول و نماد دیگری از آن حتی به شکل یک پوستر به نمایش گذاشته می شود. غالبا این خانم خانه است که به الوهیت (خدای) مزبور رسیدگی می کند و آداب و مراسم گوناگون را به جا می آورد. این مراسم می تواند شامل آراتی (چراغ تکان دادن)، اهدای پیشکش، و دعا و توبه و انابت باشد. بعضی از مواقع طرح هایی هندسی که به نام های «یانتراها» و «ماندالاها» خوانده می شوند به عنوان نمادهای عبادت استفاده می شوند. این ها دامنه گسترده ای از طرح های مختلف، از نمادهای بسیار پیچیده عرفانی (باطن گرایانه)ای که عمدتا در آیین های تانترایی استفاده می شوند تا طرح های ساده تری که با پودرهای رنگی مختلف روی زمین رسم می شوند و می توانند برای عبادت هر خدایی مورد استفاده قرار گیرند، را شامل می شوند.

عبادت جمعی مومنان
مومنانی که برای عبادت دست جمعی در قالب خواندن «بهاجانا»ها یا سرودهای دینی دور هم جمع می شوند معمولا، اما نه همواره، به یک کاست (طبقه) واحد تعلق دارند. آوازها، موسیقی، ریتم و فضای عبادت نیایش مخلصانه می توانند تاثیری عمیق بر جای بگذارند، به نحوی که بعضی از افراد به حالت وجد و خلسه می افتند. بعضی از مواقع، در این گردهمایی ها هم چنین مراسم آراتی (تکان دادن چراغ) و توزیع پراسادا (غذای متبرک شده) نیز انجام می شوند. گروه هایی که بدین شیوه برای عبادت جمعی از طریق سرودخوانی دور هم جمع می شوند، در سرتاسر هندوستان و غالب سطوح اجتماعی به چشم می خورند. در بخش هایی از ایالت آسام هند که بهکتی جنبه نهادینه پیدا کرده است، بهاجاناها نحوه اصلی عبادت همگانی هستند.

عبادت جمعی «کاتا»
گونه دیگری از عبادت جمعی به صورت «کاتا» یا قرائت بخشی از یک متن مقدس است. پذیرفتن هزینه برگزاری چنین مراسمی، ثواب و پاداش دارد، به نحوی که روحانی (کاهنی) را مامور اجرای آن می کنند و تعدادی نیز شنوندگان مهمان دعوت می شوند. معمولا در هر یک از کتب مقدس هندویی آمده است که برای کسانی که کتب مزبور را گوش می کنند و نیز آن هایی که متکفل مراسم تلاوت آن شوند دقیقا چه پاداش هایی منظور خواهد شد.

سفرهای زیارتی به اماکن مقدس هندویی
یکی دیگر از اعمال هندوئیسم که اجر بسیار دارد و زیاد هم انجام می شود انجام سفرهای زیارتی به اماکن مقدس هندویی است همه روزه در سرتاسر سرزمین پهناور هند، در هر مقیاس و منطقه ای چنین سفرهایی انجام می شوند. تعدادی مراکز زیارتی محلی و منطقه ای وجود دارند و تعدادی هم اماکن زیارتی متعلق به سرتاسر هند مثل «بنارس» و «کنج ورام». هر یک از این اماکن ویژگی های خاص خود و اجر و پاداش مخصوص به خود را دارند. به عنوان مثال اماکنی منطقه ای وجود دارند که در خدمت کورها، خانم هایی که بچه دار نمی شوند، یا کسانی که از مشکلات پوستی رنج می برند، قرار دارند. بنارس و «گایا» به ویژه برای کسب نجات و رستگاری، پاک کردن گناهان، و اهدای نذورات برای درگذشتگان شهرت دارند. «ماتورا» و «برینداوان» معابد کریشنایی هستند و همه ساله صدها هزار زایر به امید کسب دارشانا، یا تجربه ای از رب خویش، کریشنا که موضوع پرستش آن هاست، به آن جا می روند. بدین ترتیب معمولا افراد با انگیزه های مختلفی به این سفرها دست می زنند: برای پاداش و کسب استحقاق رستگاری؛ برای پاک کردن گناهان؛ برای عبادت و شهود عرفانی الوهیت معبد؛ برای خشنود ساختن نیاکان و یا راضی ساختن خدای خشمگین؛ تسکین یافتن بیماری یا بدبختی؛ یا اطمینان از سعادت و نیک بختی و یا فیض خاص دیگری از سوی خدای معبد. نتیجه عملی سفرهای زیارتی صدها هزار هندو، که به طور جمعی خانه و کاشانه و محلات خویش را به قصد زیارت اماکن مقدسه هندویی ترک می کنند، استحکام بخشیدن به جغرافیای مقدس سرزمین هند که دین هندویی چنین از نزدیک با آن پیوند دارد و نیز استمرار رشد و پرورش احساس وحدت و خودآگاهی هندویی است.
اماکن زیارتی معمولا بسیار خوب سازماندهی شده اند، با راهنمایان روحانیانی که از زایران استقبال می کنند. سپس همه جاهای مهم معبد و مراسم دینی در حال اجرای آن را به آن ها نشان می دهند. هم چنین جزواتی وجود دارند که جزئیات معابد موجود در هر مرکز زیارتی را نشان می دهند، مضامین اساطیری هر کدام را به تفصیل بیان می دارند، ارزش و اعتبار آن ها را می ستایند و سرانجام منافع معنوی حاصل از زیارت هر قسمت را بر می شمرند. بعضی از مواقع، وقتی فستیوال یا جشن مذهبی خاصی در یک مکان زیارتی خاص در روز معینی برپا می شود، از قبیل فستیوال «جاگاناتا» در پوری، مردم نیز معمولا آن روز خاص را برای زیارت مکان مزبور انتخاب می کنند. به هر تقدیر، بزرگ ترین اجتماعات دینی که گاهی چند میلیون نفر در آن ها شرکت می کنند، در زمان برگزاری بازارهای مکاره دینی «ملاها» که هر دوازده سال یک بار در شهرهای «الله آباد»، «هاردور»، «اوجین» و «ناسیک» برگزار می شوند به وقوع می پیوندند.

جشن ها و فستیوال های دینی
با وجود این شاید پررنگ ترین جنبه آداب و رسوم هندویی چرخه (سیکل) سالیانه جشن ها و فستیوال های دینی باشد. در حقیقت، هندوئیسم را به عنوان دین جشن، روزه و اعیاد برشمرده اند، چون روزه گرفتن، شب زنده داری و جشن گرفتن از اجزای اصلی جشن های اعیاد هندویی هستند. فستیوال ها نیز، مانند زیارت، جنبه خانگی، منطقه ای و سرتاسری دارند. وقتی فهرست فستیوال های روستاهای واقع در یک منطقه خاص را با یکدیگر مقایسه کنیم غالبا تنها معدودی فستیوال هستند که در همه روستاها مشترک می باشند. تعداد فستیوال هایی که در کل سرزمین هند برگزار می شوند باید از چندهزار جشن متجاوز باشد. اما تعدای که در هر محله خاص برگزار می شود به ندرت از بیست تا بیشتر می شود و معمولا نیز خیلی کوچک تر از این رقم است. این البته تنها به محله یا منطقه خاصی بستگی ندارد. پاره ای از فرقه ها و طبقات (کاست ها)ی خاص فستیوال های مخصوص به خود را دارند. پیرامون یک خدای خاص نیز، بیش از همه متوجه جشن ها و فستیوال های مرتبط با همان الوهیت هستند. در این جا هرگز نمی توان جزئیات حتی برجسته ترین جشن های سرتاسری هندویی را ذکر نمود. هر چند به طور تقریب می توان آن ها را نشان داد. اولین ماه قمری سال دینی هندویی ماه «چییت» (آوریل- مه)، می باشد که شامل نوروز، «ناواراتری اصغر»، نه شب مخصوص خدای مونث «رام ناوامی» زادروز نام و «هانو من جایانتی» یا زادروز هانو من می باشد. زادروز دو تن از آواتارهای ویشنو به نام های «پاراشورام» و «ناراسینها» در ماه «بساک» جشن گرفته می شوند. ماه «جت» (مه- ژوئن) شامل روزه سه روزه مهمی از ناحیه خانم هاست که برای تضمین شادمانی خانوادگی انجام می گیرد و در عبادت «ساویتری» تجلی پیدا می کند. ماه «آسار» (ژوئن- ژوئیه) شامل جشن «راتا یاترا» یا سفر ارابه است که برای کریشنا در مقام «جاگانات» جشن گرفته می شود. مراسمی که بدین مناسبت به ویژه در شهر پوری در ایالت «اوریسا» برگزار می شود شهرت بسیار دارد. این ماه هم چنین سرآغاز «چاتورماسا» ست که دوره چهار ماه روزه و ریاضت های مختلف است. فستیوال های «ناگ پنجامی» که به خدایان هفت گانه اختصاص دارد و «راکشابندان» بستن طلسم و تعویذ برای جلب حفاظت برادرانه، در ماه «ساوان» قرار می گیرند که حدود ژوئیه اوت تقویم مسیحی است و از ماه های ویژه روزه و نذورات دینی به شمار می رود. در ماه «بهاد» (اگوست- سپتامبر) جشن تولد کریشنا قرار دارد که از ایام مهم روزه خانم ها و ده روز عبادت و نیایش «گانش» است. ماه «کوار» (سپتامبر- اکتبر) شامل فستیوال های «پیتری- پاکشا» دو هفته پدران است که طی آن هدایایی به محضر ارواح سه نسل گذشته تقدیم می شوند و نیز ناواراتری عمده یا اکبر که مشتمل بر نه شب «دوگرما- پوجا» است. در مناطق شمالی هند،در طول دوره ناواراتری، طرفداران «رام» به نمایش (شبیه سازی) تلاش های رام علیه «راوانا» می پردازند. به نحوی که روز پایانی دورگا پوجا و روز پیروزی رام هر دو در یک روز، «داساهرا» جشن گرفته می شوند که از فستیوال های عمده دین هندویی است. «کاتیک» (اکتبر- نوامبر) حاوی فستیوال برجسته «دیوالی» است که مشتمل بر جشن های چهار یا پنج روزه نور و روشنایی است که در آن، به ویژه خود روز دیوالی به جهت همه چیزهایی که تازه آغاز می شوند و شروع سال مالی جدید، و نیز پایان دوره «چاتورماسا»، بسیار مبارک تلقی می شود. فستیوال «ماکارا سانکرانتی» که علامت ورود خورشید به دهمین صورت فلکی و از فستیوال های مهم به ویژه در مناطق جنوبی هند می باشد، بعضی از مواقع در ماه «پوس» (دسامبر- ژانویه) به جهت اجرای آیین شست و شوی دینی و برگزاری بازارهای مکاره اهمیت دارد. ماه «فاگون» (فوریه- مارس) نیز حاوی دو فستیوال عمده است: یکی «ماها شیواراتری»، شب بزرگ شیوا و دیگری فستیوال «هولی» که جشن پر سر و صدای بهاره است. حتی در مورد این جشن های عمده سرتاسری نیز درباره نحوه برگزاری، اساطیر مربوط و گاهی خدای مرتبط با هر جشن نیز تفاوت های منطقه ای چشم گیری وجود دارند. هر چند این نحوه پرداختن به فستیوال های هندویی بسیار مختصر و مفید بوده و فرصت آن نبود تا وصف کاملی از هیچ کدام از آن ها به دست داده شود، لیکن این امر نباید بدان معنا گرفته شود که اهمیت فستیوال های مزبور ناچیز و کم است. آن ها موجب حیات و سرزندگی حیات هندویی می شوند؛ آن ها باعث تجدید سالیانه ارزش های دینی می شوند و غالبا فرصتی را برای جشن و شادمانی عظیم فراهم می آورند.

احکام زنان در دین هندویی
در مورد موقعیت زنان در دین هندویی احکام کلی متعددی صادر شده است. لیکن تنوع و گونه گونی منابع و ماهیت متناقض اعلام نظرهای آن ها نمی تواند در یک دیدگاه واحد جمع شود. به استثنای حذف پاره ای مانتراهای سانسکریت خاص از بعضی از آیین های مرتبط با چرخه حیات، و این حقیقت که ازدواج در زندگی زنان به صورت رویداد آن چنان مهمی نگاه می شود که دیگر آیین تشرف و یا بلوغ در مورد ایشان اجرا نمی شود، دیگر تقریبا هیچ زمینه عمده و مهم دیگری در سلسله اعمال و آداب هندویی وجود ندارند که بانوان از آن مستثنا شده باشند. اعتقاد هندویی این است که زن، در موضوع دارما، شریک برابر شوهر خود می باشد و نیز فکر می شود که زن در سرنوشت شوهر سهیم است. به همین دلیل است که خیلی از زنان هندویی برای سلامت و رفاه شوهران خود مرتبا روزه می گیرند. به عنوان کدبانوی منزل، خیلی از آیین های خانوادگی و نیز طهارت دینی محیط منزل بر عهده زنان می باشد. زنان به زیارت اماکن مقدسه می پردازند. سرپرستی کاتاها را عهده دار می شوند، به دیدار معابد می روند، روزه می گیرند و به انجام نذورات و پیشکش عطایا به محضر خدایان می پردازند. در حقیقت، بخش اعظمی از زندگی هندوئیسم بر مشارکت بانوان متکی است. یکی از ایده آل های زنان هندو «سیتا» همسر «راما»ست که چهره وی به عنوان همسری که همواره مطیع و درخدمت خواسته های رب یا آقای خویش «راما»ست تصویر می شود. لیکن، هر چند انتظار می رود که زن هندویی در انظار عمومی مطیع شوهر خود جلوه کند، این امر به هیچ وجه نشانه روابط خصوصی آن ها نیست. زن هندو، در مقام مدیر خانه و نیز مادر خانواده، از اقتدار چشم گیری برخوردار است. امروزه ازدواج دخترهای خردسال ممنوع و در مقابل، ازدواج مجدد بیوه زنان آزاد می باشد. آیین قدیمی که همسر شوهر مرده را در آتش جنازه شوهرش می سوزاند هر چند همواره به صورت یک استثنا بود تا قاعده بیش از یک قرن است که غیرقانونی اعلام شده است. هم چنین منازعه مربوط به تعلیم و تربیت دختران نیز در قرن نوزدهم پیروزمندانه خاتمه یافت. به طور خلاصه، دلیل چندانی وجود ندارد که فکر شود زن هندو، در مقایسه با زنان جاهای دیگر، در معرض محرومیت بیشتری قرار دارد. مطلبی که اشغال مناصب زیادی در هند توسط بانوان آن کشور دلیل قطعی آن است.