آیین ها و آداب دین هندویی (آداب و رسوم)

مفهوم «دارما» می تواند تقریبا بر تمام جنبه های حیات هندویی اثر بگذارد. یکی از نویسندگان از این جریان با عنوان «عبادی ساختن حیات روزمره» نام می برد، در حالی که دیگران اصلا خود هندوئیسم را به مثابه یک شیوه زندگی تلقی می کنند. هم چنین دیدگاه سومی وجود دارد که هندوئیسم را اساسا یک «سادانا» و یا راه، راه تحقق پذیری و اکتساب موکشا می داند. بنابراین، وقتی کسی به آداب و رسوم هندویی توجه می کند باید به خاطر داشته باشد که این آداب و اعمال، کاربرد به مراتب وسیع تری از صرف انجام یک عده آیین ها و شعایر دینی دارند، بلکه بیشتر متوجه تحقق عملی ارزش های دینی در همه سطوح می باشند. با علم بدین معنا، با وجود این باید اذعان کرد که کمتر دینی به اندازه دین هندویی این همه دقت نظر و توجه به آداب دینی مبذول داشته است. از روزگاران اولیه، کتاب های دستی عبادی حاوی جزئیاتی با حیرت انگیزترین طول و تفصیل و پیچیدگی بوده اند. البته خیلی از این کتاب ها برای روحانیان (برهمن های) مامور اجرای این مراسم تهیه شده بودند. از آن جایی که کوچک ترین اشتباهی می توانست کل آیین را بی اعتبار ساخته و جزای سختی را به دنبال داشته باشد، دقت نظرهایی در اجرای این آداب ضروری می نمود. به هر تقدیر، کاملا روشن است که آداب محلی که انتظار می رود افراد خانه دار «دوباره متولد شده» و به ویژه شخص برهمن به طور روزانه انجام دهند هرگز از آنچه گفته شد پیچیدگی و زحمت کمتری ندارند.

آداب عبادی ساندیا
یک نفر برهمن باید زنجیره ای از آداب عبادی به نام «ساندیا» را سه بار در روز، هنگام طلوع خورشید، وسط روز و هنگام غروب آفتاب، انجام دهد. وی هم چنین باید «ایشتادوای» خود را نیایش کند و هدایایی به محضر خدایان کوچک تر (دواها)، حکمای دینی گذشته و ارواح نیاکان خویش تقدیم کند، کار خیرخواهانه ای انجام دهد، آموزگار خویش را احترام کند و قسمتی از کتب مقدس را بخواند. بعضی از این آیین ها بسیار مفصل هستند. ساندیای صبحگاهی شامل آداب برخاستن، پاسخ دادن به دعوت های طبیعت و مسواک زدن دندان هاست. این سلسله کارها از سوی برهمن با تطهیر و پاکیزه ساختن شخص خود از طریق استحمام، سپس تطهیر محل نیایش خویش، تمرین کنترل نفس، بیدار کردن الوهیت از طریق آداب لمس کردن دست و پای او، تأمل و مراقبه روی خورشید، پیشکش کردن آب و تکرار دایمی اذکار و دعاهای مختلفی که وی همواره پاکیزه، بدون گناه و برای مقدس ماندن نیرومند و پایدار بماند، ادامه پیدا می کند.

دعای گایاتری
یکی از مهم ترین ادعیه ای که ممکن است بعضی از مواقع به کمک تسبیح 108 مرتبه تکرار شود به نام «گایاتری» خوانده می شود که یکی از آیات ودایی خطاب به خورشید به عنوان سرمنشا الهام و روشنی است که اکنون آن را خطاب به خداوند متعال می دانند. چنین برآورده شده که اگر آداب حکم شده به طور کامل اجرا شوند، چیزی حدود پنچ ساعت در شبانه روز وقت می گیرند. یقینا بعضی از برهمن های پرهیزکار هستند که آداب مزبور را به طور کامل به جا می آورند. اما اکثر آنان آیین های عبادی مزبور را به صورت خلاصه شده ای برگزار می کنند. هم چنین، هر چه کسی در سلسله مراتب اجتماعی عبادی در مرتبه پایین تری باشد، به همان نسبت نیز از حجم اعمالی که باید به طور روزانه انجام دهد، کاسته می شود.

آیین سامسکارا و یا شعایر مقدس
از مراسم محلی مهم یکی هم آیین «سامسکارا» ها و یا شعایر مقدس است که مراسم دوره حیات هستند که نقل و انتقال از یک مرحله حیات هندویی به مرحله دیگر را نشان می دهند. در کتب اولیه هندویی گاهی تا حدود چهل آیین مربوط به مراحل زندگی وجود داشتند. لیکن امروزه تعداد مراسمی که عموما اجرا می شوند به کمتر از ده تا تقلیل پیدا کرده است. هدف آن ها متبرک ساختن هر مرحله و یا نقل و انتقال در حیات یک نفر هندو، حفظ افراد در مقابل تاثیرات زیان بخش، و سرانجام اطمینان یافتن از دعای خیر خدایان در حق آن فرد است. امروزه آیین های مربوط به پیش از تولد نوزاد تقریبا از حیز انتفاع افتاده اند و لذا اولین آیین مربوط به زمان تولد (مرحله اول زندگی فرد و انتقال وی به عالم هستی) است. این مراسم عمدتا برای محدود ساختن آلودگی حاصل از زایمان و نیز محافظت از مادر و نوزاد، که آن ها را به ویژه در معرض خطر تاثیرات زیان بخش می دانند، طراحی شده اند. وقت دقیق زایمان مورد توجه قرار می گیرد تا این که بتواند با طالع بینی زایچه نوزاد را تنظیم کرد. روزه هشتم و بعضی از مواقع نیز روز دوازدهم تولد، آداب «ناماکارانا» یا نام گذاری انجام می شود. خانه را تطهیر می کنند و تعدادی از محدودیت هایی که روی مادر اعمال می شده لغو می شوند. در بعضی از خانواده ها و کاست ها آداب اولین نگاه بچه به خورشید و اولین بار استفاده از غذای غیر مایع توسط نوزاد را نیز به جا می آورند. آدابی که بیشتر دقت می شود مربوط به وقتی است که نخستین بار سر بچه را اصلاح می کنند. این کار معمولا یک سال پس از تولد نوزاد و یا دیرتر از آن انجام می شود و غالبا در یک معبد و یا یک مراسم مذهبی اجرا می شود. گاهی نیز آداب مزبور به عنوان اجرای عهد و پیمان مادر نوزاد به یکی از ارواح خیر (خدایان کوچک تر) در پاسخ به این که «دوا» ی مزبور فرزند را سالم نگه داشته است انجام می شود. مراسم سوراخ کردن گوش نوزاد نیز نسبتا رواج دارد. هر چند در مورد زمان اجرای آن بین فرقه های مختلف تفاوت نظر وجود دارد.

مراسم اوپانایانا یا آیین پذیرش و ورود به دین هندویی
آیین بعدی مراسم «اوپانایانا» یا آیین پذیرش و ورود به دین هندویی است که از اهمیت سنتی زیادی برخوردار است؛ چون آیینی است که با آن سه طبقه بالاتر اجتماعی در نظام طبقاتی کاست، به واسطه پذیرفته شدن رسمی در سلک هندوها، از نو متولد می شوند. هر چند امروزه این آیین تا حدودی اهمیت سابق خود را از دست داده و چنین می نماید که بیشتر به صورت مطلب مورد توجه طبقه برهمن ها در آمده است. در این مراسم به پسران (مردان) جوان ریسمان مقدس (جانئو) را اهدا می کنند که همواره باید از آن استفاده کند تا وی را از ناپاکی ها مصون نگه دارد. مرد جوان هم چنین توسط روحانی برهمن برگزارکننده مراسم به آداب برگزاری نیایش «گایاتری» داخل می شود. روحانی مزبور از این پس نقش «گورو» یا آموزگار دینی این فرد را بر عهده خواهد داشت. در بعضی از کاست ها (طبقات هندویی) وقتی به عنوان مثال یک زاهد ویشناوا به صورت یک گورو عمل می کند و «مانترا» یا اوراد مقدسی را در گوش کسانی که آیین ورود به دین هندویی را انجام می دهند می خواند، آداب پذیرش (تکلیف) دیگری صورت می گیرد.

آداب «ویواها» یا ازدواج
مراسمی که نشانه نقطه اوج دوره حیات یک نفر هندو است، آداب «ویواها» یا ازدواج می باشد. این مراسم، که در میانه راه دو ناپاکی حاصل از تولد و مرگ قرار دارد، نمایشگر بالاترین حد طهارت عبادی است که به میمنت آن، زوج جوان به مثابه «خدایان» تلقی می شوند. ازدواج کردن از تکالیف دینی هندویی است. از طریق ازدواج و تولیدمثل است که دین مذهبی فرد به نیاکانش ادا می شود. بنابراین، مراسم ازدواج در دین هندویی از شعایر بسیار مهم اجتماعی و دینی است. چنان که معمولا بزرگ ترین هزینه یک نفر هندو نیز هنگامی است که وی فرزندان خود را زن می دهد. آداب و مراسم مفصل ازدواج می توانند یک هفته و یا بیشتر طول بکشند. بدین خاطر، در عمل نیز تفاوت های عمده ای وجود دارند. ازدواج واقعی (حقیقی) با آداب «پرا»، که طی آن زوج جوان هفت مرتبه دور آتش مقدس می چرخند، پایان می پذیرد. هرچند این تنها قسمت کوچکی از یک سلسله آداب اجتماعی و دینی مفصلی است که ازدواج هندویی را به وجود می آورند.

آداب مقدس آنتیشتی سامسکارا
آداب مقدس «آنتیشتی سامسکارا» یا مراسم فوت و درگذشت یک فرد هندو، آخرین آدابی است که در ارتباط با زندگی هر فرد انجام می شود. در این جا نیز مکاتب مختلف هندویی روی جزئیات کار تفاوت نظر دارند. اما اعمالی که انجام می شوند مقصدی دوگانه دارند. مقصد اول این است که به روح جدا شونده «پرتا» کمک کنند تا دنیا را ترک کرده و منزلت یک «پیتری» یا نیاکان را پیدا کند، تا این که به صورت یک شبح «بوتا» در دنیا باقی نماند و مزاحم نزدیکان در قید حیات خود نشود، بلکه بتواند به منزلگاه بعدی خود برود. مقصد دوم نیز پرداختن به ناپاکی انبوهی است که هنگام مرگ پیش می آید و خودبه خود روی اقوام خاصی از متوفا تاثیر می گذارد. معمولا بدن را روی تل هیزمی که ترجیحا بزرگ ترین پسر متوفا آن را شعله ور می گرداند می سوزانند. سپس یک دوره ده یا یازده روزه محدودیت های عبادی نزدیکان و منسوبان شروع می شود که در پایان آن نذورات و کمک هایی از شیر و یا برنج و یا گندم گلوله شده از طرف خانواده به روح متوفا پیشکش می شوند. اهدای این نذورات، که در مراسمی به نام «شرادا» انجام می شوند، معمولا بین روزهای دهم تا دوازدهم و پس از آن صورت می گیرد و هدف از انجام آن ها این است که به روح درگذشته «پرتا» کمک کنند تا به کسب بدن معنوی جدیدی نایل آید که با آن بتواند از منزلگاه های اخروی عبور کند. مراسم درگذشت متوفا باید به نحو مناسبی توسط یکی از پسران وی انجام شود تا این که متوفا به بهترین وجهی از یک تولد خوب دوباره مطمئن شود. به همین دلیل است که هندوها، بیش از هر چیز، مشتاق هستند که یک پسر داشته باشند.
از تفاوت های عمده دیگری که در سبک اجرای تشریفات محلی وجود دارند این است که آیا مراسم مزبور توسط یک روحانی برهمن هدایت شود یا خیر؟ البته همه برهمن ها کشیش (روحانی) نیستند، بلکه در حقیقت تنها معدودی از آنان چنین هستند. از طرف دیگر، تمام کسانی هم که اجرای آداب و مراسم دینی را سرپرستی می کنند برهمن نیستند. برهمن به دو دلیل نقش کاهن و کشیش روحانی را بر عهده می گیرد. یکی به واسطه طهارت مذهبی(عبادی) خویش، که از شرایط لازم ایفای نقش وساطت بین انسان و خداست و دیگری به دلیل علم تخصصی وی به آداب و شعایر مذهبی و ادعیه و اوراد مقدس. وقتی یک نفر کاهن روحانی بر اجرای مراسم دینی نظارت و آن را هدایت کند، مسلما مراسم مزبور نسبت به وقتی که مرد و یا زن خانه آن را اجرا کنند به مراتب مفصل تر و بیشتر مطابق احکام تجویز شده دینی خواهد بود. آداب و مراسمی که بدون حضور روحانی انجام شوند به کلی بی اعتبار نیستند، اما از عزت و احترام (پرستیژ) کمتری برخوردارند. یک روحانی باتجربه می تواند آیین های به شدت پیچیده را به سهولت برگزار کند و اوراد و ادعیه و احکام مقدس را به سرعت بخواند، در حالی که خیلی ها هنگام اجرای این گونه مراسم باید به کتاب های راهنمای مربوط مراجعه کنند. کاهن برهمنی که در خدمت خانواده است (کشیش خانوادگی) «پوروهیتا» نامیده می شود. وی معمولا به طور موروثی، به تعدادی خانواده خدمت می کند و در عوض همه ساله مبلغی را از آن ها دریافت می کند. دست مزد مزبور بیشتر به منزله هدایه ای مستحق پاداش به یک برهمن به حساب می آید. برهمن ها به طور معمول فقط به عنوان روحانی طبقات «دوباره متولد شده» (سه طبقه بالای کاست) انجام وظیفه می کنند.

نیایش هندویی (پوجا)
نیایش هندویی (پوجا) معمولا در یکی از سه طبقه زیر قرار می گیرد: عبادت در معبد؛ عبادت در محل؛ و نوعی عبادت جمعی. این دسته اخیر با نام «کیرتانا» عمدتا شامل خواندن سرودهای مذهبی است و از ویژگی های عبادت بهکتی به حساب می آید. هم چنین باید گفت اکثر معابد هندوستان کوچک هستند. هرچند تعداد مهمی از معابد بزرگ نیز، به ویژه در مراکز مقدس گوناگون، وجود دارند. معبد، خانه خدای سکنا داده شده در آن جاست که از طریق آیین وقف و تقدیس در حرم داخلی معبد انجام می شود. مصاحب (همسر) الوهیت مزبور نیز ممکن است حضور داشته باشد. خدایان مرتبط دیگر نیز غالبا در بخش های مختلف معبد جا داده می شوند. ویشنو و «آواتاراها» وی، عمدتا راما و کریشنا، معمولا به صورت تصاویر و یا مجسمه های غالبا پیچیده ای، که بسیاری از اوصاف اساطیر خدای مزبور را به نمایش می گذارند، نشان داده می شوند. این قضیه در مورد الهه در اشکال مختلف خویش نیز صادق است. لیکن شیوا معمولا به صورت یک «لینگام» که چیزی شبیه به آلت جنسی مردان (و غالبا از جنس سنگ سیاه) به نمایش در می آید که در یک «یونی»، چیزی شبیه به آلت جنسی زنانه، قرار داده شده است. این ها سمبول ها (نمادها)ی همگانی مذهب «شیوا پرستی» هستند. (ادامه دارد...).