محمد بن عثمان عمری

نایب خاص

ابوجعفر، محمد بن عثمان بن سعید عمری، دومین نایب خاص امام زمان (عج) بود. پیش از او، پدرش، عثمان بن سعید، نایب خاص امام (عج) بود.
محمد بن عثمان همچون پدرش مورد اعتماد و مقرب نزد امام غایب بود. از شیخ طوسی نقل شده است که وی نزد امام دوازدهم، مقام بزرگ داشته است و شیعه بر عدالت، تقوا و امانت او اتفاق نظر داشت.
پدرش، عثمان بن سعید، هنگام ارتحال درباره او چنین بیان می کند: «پس از من فرزندم جانشین و نایب امام است.»
ابوعلی احمد بن اسحاق نقل می کند از امام عسکری پرسیدم: «احکام دین را از چه شخصی بگیرم و گفته چه کسی را بپذیرم؟» آن امام در پاسخ چنین فرمود: «عثمان بن سعید و پسرش، هر دو موثق هستند و هر چه از آنها به تو برسانند، از من می رسانند و آنچه به تو بگویند از جانب من می گویند. پس از آنها بشنو و اطاعت کن؛ زیرا آنها موثق و امین هستند.»
حضرت بقیه الله (عج) پس از پدر محمد بن عثمان، او را برای نیابت خاص برگزید و در نامه ای درگذشت پدرش را به او تسلیت گفت.

آثار محمد بن عثمان

نایب دوم امام زمان (عج) کتاب هایی در فقه نگاشت که مطالب آنها به نقل از امام عسکری و امام زمان (ع) است.
یکی از آثار ایشان «الاشربه» در ابواب فقه است. ام کلثوم، دختر عثمان بن سعید، می گوید: «این کتاب به وصیت پدرم به دست ابوالقاسم، حسین بن روح نوبختی (سومین نایب) رسید و پس از آن بر طبق وصیت او به دست چهارمین نایب خاص رسید.» کتاب او به دست ما نرسیده است و ممکن است به اثر ناملایمات روزگار از بین رفته باشد.

وظایف محمد بن عثمان

ابوجعفر محمد بن عثمان، همچون سایر نایبان خاص، وظایفی را بر عهده داشت که اهم آنها عبارتند از:
1- پنهان کردن نام و مکان امام.
2- سازماندهی وکیلان مناطق و نظارت بر آنها.
3- اخذ و توزیع اموال متعلق به امام.
4- پاسخگویی به سؤالات فقهی و مشکلات عقیدتی.
5- مبارزه با غلات و مدعیان دروغین نیابت.

شخصیت و موقعیت

محمد بن عثمان فرزند نخستین نایب بود؛ از این رو از موقعیت نیابت به طور کامل آگاهی داشت.
نامه و توقیعات بسیاری بر صداقت و امانت و درستی ادعاهای او دلالت دارد. از جمله می توان به روایت عبدالله بن جعفر حمیری اشاره کرد. عبدالله می گوید: از طرف امام زمان (عج) به مناسبت وفات عثمان بن سعید، نامه ای برای فرزندش، محمد، ظاهر شد که در آن آمده بود: «"انالله و انا الیه راجعون؛ ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى ‏گرديم." (بقره/ 156) پدرت سعادتمندانه زندگی کرد و با افتخار وفات یافت. خدایش رحمت کند و به اولیا و سرورانش ملحق گرداند. او همیشه در اطاعت از امر کوشا بود و در آنچه او را به خداوند نزدیک می کرد، می کوشید. خداوند روحش را تازه و شاداب کند و از لغزشهایش درگذرد... خداوند تو را کمک کند، نیرو بخشد، یاریت کند، توفیق دهد، ولی، حافظ، مراقب و کفایت کننده ات باشد.»

وفات محمد بن عثمان

محمدبن علی اسود می گوید: زمانی، ابوجعفر، قبری برای خود آماده کرد و آن را با چند قطعه تخته پوشاند. پرسیدم: «این کار برای چیست؟» فرمود: «برای مردم، اسبابی است» پرسیدم: «یعنی چه؟» فرمود: «من مأمور شدم تا کارهایم را جمع و جور کنم» او پس از طی 2 ماه درگذشت.
درباره لحظات پایان عمر مبارک جناب محمدبن عثمان، چنین نوشته اند که محدثان و بزرگمردان شیعه، جمع شده بودند تا ببینند آن مرد والامقام چه وصیتی دارد.
ابوعلی محمدبن همام که محدثی برجسته و از یاران خاص محمدبن عثمان بود، می گوید که ابوجعفر، جمعی از اساتید بزرگ و سرشناسان شیعه را جمع کرد و خطاب به همه فرمود: «امور سفارت و نیابت با ابوالقاسم، حسین بن روح نوبختی است. من مأمور شدم که او را جانشین خویش قرار دهم. شما پس از من به او مراجعه کنید و در کارهای مهم به او اعتماد داشته باشید.»
سرانجام، محمد بن عثمان در آخر جمادی الاول سال 304 یا 305 هـ.ق درگذشت و در کنار قبر مادرش در بغداد به خاک سپرده شد. بر مرقدش بنایی ساختند که مردم آن عصر، به زیارت آن می شتافتند.