علی بن جعفر صادق علیه السلام

«ابوالحسن علی بن جعفر» کوچکترین فرزند امام جعفر صادق (ع) بود که مادرش ام ولد بود و از سادات اهل بیت و راویان جلیل القدر است. هنگامی که امام صادق (ع) به شهادت رسید، او کودک بود ولی عالمی بزرگ به شمار می رفت و از برادرش امام موسی کاظم (ع) روایت می کرد و همچنین از پسرعموی پدر خود، حسین ذی الدمعه، نیز حدیث می نمود مسائل او در بین اهل حدیث مشهور است. علی بن جعفر تا زمان امام جواد (ع) در حیات بود و آن حضرت را هم درک کرد.
علی بن جعفر همراه برادرش محمد بن جعفر در مکه قیام کرد ولی بعد از آن برگشت و از او جدا شد و به امامت برادرزاده اش اعتقاد داشت.
او در ناحیه عریض در نزدیک مدینه ساکن شد و فرزندانش به عریضی معروف شدند. از او چهار فرزند بر جای ماندند به نامهای محمد، احمد شعرانی، حسن و جعفر اصغر. او کتابی در حلال و حرام نوشت که آن کتاب را علی بن اسباط از او روایت می کند.

شخصیت و موقعیت
علی بن جعفر از راویان حدیث است که بسیار با ورع و پرهیزکار و با فضل و کمال بود، راهی درست و روشی منظم و صحیح داشت، او ملازم برادرش موسی بن جعفر (ع) شد و او را ترک نگفت و اخبار زیادی از او نقل کرد. کلینی در کافی روایت می کند که حسن بن عمار می گفت: «من در مدینه نزد علی بن جعفر بن محمد (ع) بودم، و من مدت دو سال در نزد او ماندم و حدیثهای او را که از برادرش شنیده بود می نوشتم، یکی از روزها ابوجعفر محمد بن علی رضا (ع) در مسجد رسول خدا (ص) بر او وارد شد.
در این هنگام علی بن جعفر بدون کفش و رداء از جای خود برخاست و به او تعظیم کرد و دستش را بوسید.
ابوجعفر فرمودند: "ای عم بنشین خداوند شما را رحمت کند."
گفت: "ای سید من چگونه من بنشینم در حالی که شما روی پا ایستاده اید."
هنگامی که ابوجعفر (ع) رفتند، مردم او را سرزنش کردند و گفتند: "تو عموی پدر او می باشی و این چنین با او رفتار می کنی؟"
علی بن جعفر متوجه آن مردم معترض شد و گفت: "شما ساکت شوید." او دست خود را به محاسن خویش گرفت و گفت: هنگامی که خداوند این محاسن سفید مرا برای امامت شایسته نمی داند ولی این جوان را اهلیت امامت داده است، مگر می توان منکر فضیلت شد؟ من از سخنان شما به خداوند پناه می برم و من یکی از بندگان او می باشم.»

مدفن علی بن جعفر
اهل کوفه از علی بن جعفر درخواست کردند در شهر آنها اقامت کند، و او مدتی در کوفه مقیم شد و کوفیان از وی اخذ حدیث کردند و او هم از حدیث آنها استفاده کرد. بعد از آن مردمان قم از او خواستند در قم اقامت نماید، او هم وارد قم شد و در همان جا و در زمان امام هادی (ع) درگذشت. قبر یکی از اولاد او در اصفهان در قریه حسین برخوردار است که به «سید کمال الدین» معروف است که اکنون زیارتگاه می باشد و سادات نطنز اکثرا از اولاد او هستند، و اکنون فرزندان او سید ابوالمعالی و سید ابوعلی و فرزندان آنها در اصفهان از بزرگان دین و دنیا هستند.
علی بن جعفر که به جلالت مقام معروف و مشهور است و موقعیت او بر همگان روشن می باشد در قم مدفون است، و اما این که خبر دفن او در قم صحت دارد و یا نه، در کتب معتبر در این باره چیزی نیست ولی اکنون قبری به نام او در قم هست و روی لوحی، نام وی را نوشته اند و این لوح از قدیم در آن جا نهاده شده است.
محدث نوری (رضوان الله علیه) در مستدرک می نویسد: «من از این دو عالم جلیل که از اهل تجربه و فن هستند، در شگفت هستم که چگونه از دفن علی بن جعفر در قم سخن گفته اند و از روی نوشته ای که روی قبر او بوده می گویند او در قم دفن شده و یا این که شنیده اند که وی به دعوت اهالی قم به این جا آمده و در این شهر در گذشته به طور جزم قبر او را در قم بنویسند.»
ولی با دلائلی که اکنون ذکر می شود او در قم دفن نشده است:
1 - علی بن جعفر از شخصیتهای بسیار معروف در میان اولاد ائمه (ع) بوده و به جلالت قدر و علم و فضیلت و تقوا مشهور بود، همگان او را می شناخته و در کتابهای رجال و انساب ذکرش آمده است، و از خصوصیات او و اولادش سخن گفته اند ولی تا کنون در هیچ یک از کتب قدما که مورد اعتماد می باشد از بودن قبر او در قم سخنی به میان نیامده است.
2 - علی بن جعفر محدثی بزرگوار و جلیل القدر است و اگر او ساکن قم شده بود محدثان قم از وی نام می بردند و از احادیث او استفاده می کردند، چگونه می توان این مطلب را درست دانست که اهالی قم از وی دعوت کنند و او هم به قم بیاید ولی محدثان قم که از علاقه مندان اهل بیت (ع) بوده اند از وی اخذ حدیث نکرده و نامی از وی نبرند و از احادیث او استفاده نکنند. مردم قم در آن زمان برای اخذ حدیث شد رحال می کردند و از این شهر به آن شهر می رفتند تا از محدثی حدیث فراگیرند، آنها هنگامی که شنیدند ابراهیم ثقفی وارد اصفهان شده و در آن جا اقامت گزیده به اصفهان رفتند تا از وی اخذ حدیث کنند، حالا چگونه مردمان قم از یک محدث بزرگی مانند علی بن جعفر که گفته اند در این جا سکونت داشته غفلت کنند و نامی از وی نبرند.
3 - حسن بن محمد بن حسن قمی معاصر شیخ صدوق که کتاب تاریخ قم را برای صاحب بن عباد تالیف کرده فصلی از آن را به اولاد ابی طالب که در قم سکونت کرده اند اختصاص داده است، او از ورود علویان و اولاد ائمه ی اطهار (ع) سخن گفته: ولی از علی بن جعفر (ع) نامی نبرده در صورتی که اگر او در قم سکونت داشت از وی هم نام می برد، زیرا او از بزرگان خاندان امامت می باشد. محدث نوری در پایان بحث خود می نویسد: «حق این است که قبر او در عریض است، همانطور که در نزد اهل مدینه معروف است و ما در یکی از سفرها به زیارت قبر او رفتیم، و گنبدی بلند بر قبر او قرار دارد. و ممکن است قبری که در قم می باشد به یکی از احفاد او تعلق داشته باشد، و تمام علمای رجال و انساب قبر او را در عریض می دانند و در این مورد به کتب انساب مراجعه شود.»