بنی زهره

آل زهره یا بنی زهره، خاندانی از سادات شیعه دوازده امامی که بسیاری از آنان اهل علم و سیاست و دارای تألیف بوده اند و دانشمندانی بزرگ از آنان دانش آموختند. نسب این دودمان به «زهره بن علی بن محمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسین بن اسحاق بن جعفر الصادق (ع)» می رسد؛ به همین دلیل گاهی آنان را اسحاقی (اسحاقیون) هم خوانده اند.
اسحاق، مشهور به المؤتمن، محدثی بزرگ بود. برخی در نقل حدیث از او، با لقب «الثقةالرضا» یاد کرده اند. اگرچه گروهی به نام اسماعیلیه، او را امام دانسته اند، اما او امامت برادر خویش، حضرت موسی الکاظم (ع) را تأیید کرده است.
نیای دوم زهره، ابوابراهیم محمدبن احمدبن محمدبن حسین حرانی حجازی، مردی دانشمند و شاعر بود. او در حران توانگر و ثروتمند شد و به حلب کوچ کرد. نقل است که او اولین فرد این خاندان است که به حلب رفت و تشیع را با خود به حلب که مردمش در آن زمان حنفی مذهب بودند، آورد. در اینجا به معرفی چند تن از بزرگان این خاندان که به ویژه در زمینه دانش و ادب مشهورند و در کتابها به آنان عنایت شده، اشاره می شود.

عزالدین ابوالمکارم حمزه بن علی بن زهره حسینی حلبی
معروف به ابن زهره و سیدبن زهره (511-585ق/1117-1189م)، او فقیه، اصولی، متکلم، نحوی و از ثقات و نقیب سادات حلب و مشهورترین فرد این خاندان است. تا آنجا که هرگاه «ابن زهره» بدون قرینه ای به کار برود، مقصود اوست. ابن زهره آموزش را در کنار پدرش آغاز کرد و از او و شیخ ابوعبداللـه حسین بن طاهر صوری و محمدبن حسن نقاش و با یک واسطه از ابوعلی پسر شیخ طوسی روایت می کرد. او در فقه با چهار واسطه شاگرد شیخ طوسی به شمار می آید.
او علاوه بر پایه بلند علمی، پیشوای مورد قبول شیعیان حلب بود. در سال 570ه.ق (1174میلادی) که صلاح الدین ایوبی قصد تصرف حلب را داشت و در بیرون شهر اردو زد، الملک الصالح زنگی، حاکم حلب، از ترس آنکه مردم حلب شهر را به صلاح الدین تسلیم کنند، آنان را در میدان شهر جمع کرده و با گریه و لابه از آنان یاری خواست. شیعیان با تحمیل این شرایط قول همکاری دادند: حی علی خیرالعمل بر اذکار اذان افزوده شود، بخش شرقی مسجد جامع به آنان اختصاص یابد، نام دوازده امام (ع) پیشاپیش جنازه ها برده شود، در نماز بر مردگان پنج تکبیر بزنند و صیغه عقد و نکاحها را ابوالمکارم حمزه (ابن زهره) جاری کند. پیش از این، یک بار دیگر هم شیعیان حلب توانسته بودند از زمان سعدالدوله حمدانی (367-369ه.ق) تا زمان نورالدین محمود زنگی (544ه.ق) شعار خود را در اذان آشکار کنند.
نزدیک به بیست کتاب و رساله و نامه به ابن زهره نسبت داده اند. تنوع موضوعات این آثار نشان دهنده وسعت دامنه دانش اوست. بعضی از آنها عبارتند از: غنیه النزوع فی علمی الاصول و الفروع (این اثر در مجموعه الجوامع الفقیه در سال 1404ه.ق توسط کتابخانه آیه اللـه مرعشی در قم تجدید چاپ شد)، مسئله فی کونه تعالی جبارا؛ مسئله فی نفی الرؤیه و اعتقاد الامامیه و مخالفیهم، مسئله فی الرد علی من زعم ان الوجوب و القبح لایعلمان الاسمعا؛ نقض شبهه فلاسفه، النکت (در موضوع نحو)، قبس الانوار فی نصره العتره الاخیار و چند رساله دیگر و پاسخ به نامه هایی که از جبل و حمص و بغداد به او رسیده بود. او در سال 585ه.ق درگذشت و در دامنه جبل جوشن به خاک سپرده شد. بر کناره های گور او که در سال 1297ه.ق پیدا شد، با خطی خوش نوشته شده: «بسم الله الرحمن الرحیم، هذه تربه الشریف الاوحد رکن الدین ابی المکارم حمزه بن علی بن زهره بن علی بن محمدبن محمدبن احمدبن محمدبن الحسین بن اسحاق بن جعفرالصادق صلوات اللـه علیه و علی ابائه و ابنائه الائمه الطاهرین و کانت وفاته فی رجب خمس و ثمانین و خمسمائه رضی اللـه عنه.»

جمال الدین ابوالقاسم عبداللـه بن علی بن زهره حسینی حلبی
جمال الدین ابوالقاسم عبداللـه بن علی بن زهره حسینی حلبی (531-580ه.ق)، فقیه، متکلم و از ثقات رجال شیعه. تألیفاتی در فقه و کلام به او نسبت داده اند، مانند: التجرید فی الفقه، الغنیه عن الحجج و الادله، جواب سؤال عن العقل، جواب سؤال من مصر فی النبوه.
ابوعلی حسن بن زهره حسینی (وفات 620ه.ق)، نقیب و پیشوای شیعیان حلب. او در قرآن، اخبار و فقه صاحب نظر و در سیاست مردی سرشناس بود و چندبار از سوی حکومت وقت به سفارت عازم عراق و سرزمین های دیگر شد.
محیی الدین ابوحامد محمدبن عبداللـه بن زهره حسینی (564 یا 566-634 یا 636ه.ق)، فقیه و از مشایخ مورد اعتماد راویان شیعه. او از پدر و عمویش ابوالمکارم حمزه و ابن شهرآشوب و چند تن از دانشمندان اجازه روایت داشت و دانشمندان بزرگی مانند علی بن موسی بن طاووس، محقق حلی و یحیی بن احمدبن سعید حلی از شاگردان او بودند. از آثار او، الاربعون حدیثا درباره حقوق برادران دینی است. نامه مشهور به «اهوازیه» که امام جعفر صادق (ع) به عبداللـه نجاشی نوشته، یکی از آن احادیث است.