کتاب المزار

المزار

از دیگر آثار ابن معلم، شیخ مفید کتاب المزار می باشد که به زبان عربی نگاشته شده است. تألیفات شیخ، هم از نظر مقدار و کمیت دارای اهمیت است و هم از نظر کیفیت. آثار وی، در عین عمق و پرباری و اتقان، مختصر است. از عبارت پردازی و تکرار واژه ها و جملات به دور است. معانی بلند و عمیق را در عبارتی کوتاه بیان کرده است مگر در مواردی که مطلب پیچیدگی خاصی داشته و احتیاج به توضیح و تفسیر داشته است. کتاب المزار چنانچه از نام آن پیداست، دربر دارنده روایاتی در فضیلت و کیفیت زیارت قبور ائمه اطهار و رسول خدا (ص) می باشد. شیخ مفید در این رساله به بیان ادعیه منتخبه در زیارت اهل بیت (ع) نیز می پردازد.
شیخ مفید در آغاز کتاب انگیزه خود از نگارش این کتاب را این گونه بیان مى فرماید: «با توجه به اینکه کتابى مستقل در زیارت ائمه (ع) از علماى اصحاب نگاشته نشده است تصمیم بر نگارش کتابى در شیوه زیارت دو امام بزرگوار حضرت على و امام حسین (ع) گرفتم.» البته شیخ مفید در بخش دوم کتاب زیارت پیامبر و دیگر ائمه (ع) را نیز اضافه کرده است. این کتاب از معتبرترین منابع کتابهای زیارتی و دعا به شمار می آید، علما و بزرگان شیعه نیز بر آن اعتماد و استناد نموده اند مانند:
1) شیخ الطائفه، ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، یکى از برجسته ترین شاگردان شیخ مفید که در کتاب «تهذیب الأحکام» بخش هاى گسترده اى از این کتاب را نقل کرده است.
2) سید غیاث الدین عبدالکریم بن طاووس در کتاب ارزشمند خود «فرحة الغری».
3) شیخ تقى الدین ابراهیم بن على بن حسن عاملى کفعمى در کتاب هاى «البلد الأمین» و «المصباح».
با توجه به این که قبل از «کتاب المزار» کتاب معتبر دیگرى مستقلا درباره شیوه زیارت ائمه (ع) نگاشته نشده این کتاب بسیار قابل توجه و ارزشمند مى باشد.
شیخ مفید «کتاب المزار» را به سبک کتاب هاى روایى به نگارش درآورده است، یعنى قبل از هر روایت، سند آن را آورده و سپس از امام معصوم (ع) روایت را نقل می کند.
این کتاب با تحقیقی که از سوی موسسة الامام المهدی (ع) صورت گرفته به دو بخش تقسیم شده است؛ بخش اول آن شامل مناسک زیارت امیرالمومنین (ع) و امام حسین (ع) می باشد که در آن به ذکر فضیلت مسجد کوفه و مشاهد آن و... می پردازد و بخش دوم دربر دارنده اعمال مستحبه در زیارت نبی اکرم (ص) و حضرت زهرا (س) و سایر ائمه (ع) می باشد. پایان بخش مطالب آن به کیفیت زیارت قبور شیعیان و ذکر فضیلت و ثواب آن اختصاص دارد.

معرفی اجمالی نویسنده

محمد بن محمد نعمان بغدادی ملقب به شیخ مفید در ذیقعده سال 336 هجری قمری در ده فرسنگی بغداد متولد شد. وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی علم الهدی بود. فقیه و علم کلام شیعی که بیشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید. او در مناظرات دینی مهارت خاصی داشت و مناظراتش با قاضی عبدالجبار رئیس فرقه معتزله بغداد و قاضی ابوبکر باقلانی رئیس اشاعره معروف بود. گویند لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در عهد جوانی، در نتیجه مباحثه با وی به او داد. در حدود 200 اثر به او نسبت داده شده که این کتاب ها از جمله آنهاست: ارکان فی دعائم الدین، العیون و المحاسن، اصول الفقه، الکلام فی وجوه اعجاز القرآن، تاریخ الشریعه.
ابن الندیم در فن دوم از مقاله پنجم الفهرست که درباره متکلمین شیعه بحث می کند از او به عنوان "ابن المعلم" (فرزند معلم) یاد می کند و ستایش می نماید. ابوعلی جعفری که داماد مفید بوده است گفته است که مفید شبها مختصری می خوابید، باقی را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن کریم می گذرانید. شیخ بزرگوار شیخ مفید در شب جمعه 3 رمضان سال 413 هـ.ق در بغداد، پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تـجـلـیـل فـراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسى که خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گـریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضى علم الهدى بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جواد (ع) پائین پاى آن حضرت و نزدیک قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید. می گویند سخنوران غیر شیعه که از تأثیر سخن شیخ و استحکام منطق او در دعوت به مذهب تشیع به تنگ آمده بودند با درگذشت وی آسوده شدند.

ساختاربندی کتاب

این کتاب در دو بخش می باشد با عناوینی چون:
*بخش اول:
- فضل الکوفه
- فضل مسجد السهله
- فضل الکربلاء
- وجوب زیارة الحسین (ع)
- فضل زیارة اول رجب
- زیارة النصف من رجب
- فضل زیارته لیلة الفطر
- فضل زیارته یوم عرفه
- الفعل و القول عند الخروج
- القول عند الرکوب
- اختیار اوقات السیر
- اختیار المنازل
- الفعل و القول عند دخول الکوفه
- شرح الزیارة
- صلاة الزیارة
- الوداع
- فضل الصلاة فی المسجد الکوفه
- الصلاة یوم الغدیر و دعائه
- القول عند ورورد المشهد
- القول عند معاینة الجدث
- زیارة علی بن الحسین (ع)
- زیارة عباس بن علی (ع)
- الوداع
- فضل طین قبر الحسین (ع)
- مقدار ما یوخذ منها للانتفاع
- مایقول الرجل اذا اخذ من طین قبر الحسین (ع)
- دعاء یوم عرفه
*بخش دوم:
- مختصر فضل زیارة رسول الله (ص)
- مختصر وداع سیدنا رسول الله (ص)
- مختصر فضل زیاره فاطمه (س)
- زیارتها (س)
- مختصر زیارة سیدنا علی بن الحسین زین العابدین، و ابی جعفر محمدبن علی باقر العلم، و ابی عبدالله جعفربن محمد الصادق، و ابی الحسن موسی بن جعفر و ابی جعفر محمدبن علی بن موسی (ع)
- مختصر زیارتهم
- زیارة جامعه لسائر الائمه
- ثواب الحج و الزیارة عن الاخوان بالاجر
- حکم من اراد ان یزور ابویه و اخوانه و مایقول اذا اراد ذلک
- فضل زیارة قبور الشیعه
- النوادر.