اسحاق بن عمار بن حیان تغلبی صیرفی کوفی

از اصحاب امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) و از راویان حدیث و بزرگان شیعه
پدرش: عمار بن حیان تغلبی منتسب به «آل حیان» و از قبیله «بنی تغلب» کوفه و از اصحاب مشهور امام ششم شیعیان حضرت صادق (ع) که روایات زیادی در اعتقادات و اخلاق از او نقل شده و بیشتر فرزنداش از محدثان و متکلمان و یاران نام آور این دو امام معصوم (ع) بوده و از همین جهت معروف بودند.
برادرانش: اسماعیل، یونس، یوسف و قیس که آنها نیز معتبر و شهرت خاصی داشته و براساس روایات مورد استناد رجال شناسان از سوی امام صادق (ع) تایید شده و راویان زیادی از آنها حدیث نقل کرده و پسران اسماعیل که علی و بشیر نام داشتند آنها نیز از محدثان می باشند و روی هم رفته خاندان اسحاق از راویان بزرگ و مشهور شیعه در کوفه بودند.
روایتی از امام صادق (ع) مؤید این مطلب است که هر گاه آن حضرت اسحاق و اسماعیل پسران عمار را می دیدند می فرمود: «و قد یجمعهما لاقوام؛ حق تعالی گاهی دنیا و آخرت را برای بعضی جمع می نماید!» اجداد اسحاق در کوفه به شغل صرافی اشتغال داشته و برخی از فرزندان و نوادگان آنها این شغل را به گونه ارث برای خود پیشه کردند و از همین رو به «صیرفی» معروف شدند.
اسحاق بن عمار در خانواده اش اعتبار و مقبولیت بیشتری داشت و از مضر امام ششم و هفتم (ع) بهره های زیادی برد و روایات بسیاری در مسائل فقه اخلاق و کلام نقل کده و راویان زیادی به اعتبار صحت قول او احادیث کثیری از او روایت کرده اند.
علماء رجال گفته اند او شیخ اصحاب ما و مورد وثوق ماست. یعقوب یکی از پسران او نیز از اصحاب امام ششم و هفتم (ع) محدث بزرگی بود که عمدتا در مسائل اعتقادی و کلامی روایاتی از این بزرگواران نقل کرده است. محمد پسر دوم اسحاق دیگر شخصیت معروف «آل حیان» که بسیار موثق و معتبر در قول و نقل حدیث بود اسحاق می گوید: «زمانی که این پسرم (محمد) به دنیا آمد امام صادق (ع) را مطلع کردم حضرت فرمود: آیا نام او را محمد نگذاشتی؟ گفتم: چرا همین نام را گذاشتم. فرمود: پس هرگز او را آزار مکن و دشنام مده خداوند او را نور چشم تو در زندگی و جانشینی صالح و صادق بعد از مرگ تو قرار داده است. از آن حضرت پرسیدم: او را به چه کاری وا دارم؟ فرمود: او را از کار صرافی باز دار چرا که اینکار آمیخته به رباست.»
این حدیث مشهور (و احادیث دیگر) سبب شده تا فقهای شیعه صرافی را از شغل های مکروه بدانند.

مطلب مهم
موضوعی که حائز اهمیت است تشابه نام و احوال ابن اسحاق بن عمار با «اسحاق بن عمار ساباطی فطحی مذهب» است که برخی با برداشت ناصحیح او را نامعتبر کرده و فطحی مذهب دانسته اند و بعضی گفته اند که در آخر عمر از این مذهب دست برداشته و به مذهب حق روی آورده است. اما گویا این موضوع اشتباهی بزرگ براثر تشابه نام و نام پدرش به وجود آورده وگرنه نام جد، نسبت، لقب و مذهب این دو نفر با همدیگر کاملا متفاوت می باشد. از این گذشته نام برادران او در کنار نام خود او در کتب رجالی او را از اسحاق بن عمار ساباطی ممتاز می کند.
البته عده ای بر این باورند که فردی به نام «اسحق ساباطی» اصلا وجود نداشته و هرچه مطلب در کتابهای رجال آمده مربوط به همین اسحاق بن عمار بن حیان بوده و او شیخ اصحاب و موثق و معتبر است.
اما شیخ بهایی در زمان حیاتش آنها را دو نفر می دانست که یکی شیعه و مورد وثوق و در «رجال نجاشی» هم ذکر شده و دیگری فطحی مذهب و او نیز موثق که در «رجال شیخ طوسی» است شیخ می گوید: «این دو نفر با اسم جدشان از همدیگر تمیز داده می شوند.» بیشتر علماء نیز بر همین نظر بودند تا زمان «علامه بحرالعلوم» که آن بزرگوار با قرائتی که به دست آورد مشخص نمود که اسحاق بن عمار فقط یک نفر محدث شیعه و موثق است و بعدا «علامه محدث نوری» همین قول را پذیرفت.