قرآن و مراحل تشکیل جنین

در قرآن مجید در لا به لای آیات مربوط به نشانه های توحید و همچنین دلایل معاد اشارات بسیار پر معنایی به مساله آفرینش انسان از نطفه و سپس تطورات جنین آمده است که بعضی از آنها را می توان در زمره معجزات علمی قرآن شمرد، از جمله در آیه دوم سوره انسان می خوانیم: «إنا خلقنا الانسان من نطفة أمشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا؛ ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم، و او را می آزماییم پس او را شنوا و بینا قرار دادیم.» «نطفه» در لغت به معنی آب صاف، یا به معنی آب کم است.
و «امشاج» به معنی شی مخلوط است، در اینکه این نطفه از چه چیز مخلوط است مفسران احتمالات گوناگونی داده اند، گاه آن را اشاره به ترکیب نطفه انسان از «اسپرم» و «اوول» دانسته اند و گاه اشاره به ترکیب از استعدادهای مختلف از نظر جسمانی یا روحانی (زشت و زیبا، باهوش و کم هوش و...) ذکر کرده اند، و گاه اشاره به ترکیب نطفه انسان از مواد مختلفی از فلزات و شبیه فلزات می دانند.
البته اینها خوب است، و شاید برای زمان خود بهترین تفسیر بوده ولی دقیقا منطبق بر معنی آیه نیست، زیرا اولا «امشاج» جمع است و اطلاق آن بر دو چیز (اسپرم و اوول) خلاف ظاهر است و ثانیا وجود استعدادهای مختلف در اشخاص جداگانه، با معنی امشاج، سازگار نیست و همچنین ترکیب نطفه از انواع فلزات و شبه فلزات نیز مناسب به نظر نمی رسد زیرا این امر منحصر به نطفه نیست، تمام موجودات آلی اعم از انسان و گیاه و انواع غذاها، ترکیبی هستند از این مواد، به علاوه واژه «نطفه» در آیات متعددی از قرآن، به خصوص نطفه مرد اطلاق شده، مثلا در آیه 37 سوره قیامت می خوانیم: «الم یک نطفة من منی یمنی؛ آیا او از نطفه ای از منی که در رحم ریخته می شود نبود؟»
ولی با پیشرفت علم و گسترش تحقیقات دانشمندان، امروز این معنی به ثبوت رسیده است که این قطرات ناچیز منی که تعبیر دیگرش «نطفه» است، از آبهای متعددی که غدد دست به دست هم می دهند تا منی را بسازند، و آنها عبارتند از: دو غده به نام «بیضه» که در کیسه های تخمی نزدیک غده «پروستات» قرار دارند، و دیگری خود غده «پروستات» است، و همچنین غده های «کوپر» و «لیتره» که در کنار مجاری ادار قرار دارند.
این دانشمند فرانسوی، معتقد است تعبیر به «امشاج» که در قرآن وارد شده، اشاره به همین نکته دقیق است که هنگام نزول آیات قرآن از چشم جهانیان و دانشمندان آن عصر، پوشیده و پنهان بوده است.
قابل توجه اینکه در ذیل آیه فوق، می فرماید: «فجعلناه سمیعا بصیرا؛ ما او را شنوا و بینا قرار دادیم.» (انسان/ 2) یعنی نعمت گوش، قبل از نعمت چشم بیان شده است، ممکن است به این دلیل باشد که به گفته دانشمندان، اولین حس نوزاد که به کار می افتد، همان حس شنوایی است، که در همان روزهای اول آماده گرفتن صداها می شود، بلکه قبل از آن در عالم جنین نیز فعالیت محدودی دارد، ولی چشم مدتی بعد از آن (شاید دو هفته بعد) آمادگی دیدن پیدا می کند زیرا چشمان بسته در محیط تاریک رحم، هیچ گونه آمادگی برای مشاهده امواج نور را ندارد، و به همین دلیل چشم نوزاد، مدتی بعد از تولد نیز بسته است تا تدریجا به نور عادت کند.
از سوی دیگر در آیه 20 تا 23 سوره مرسلات می فرماید: «الم نخلقکم من ماء مهین* فجعلناه فی قرار مکین* الی قدر معلوم* فقدرنا فنعم القادرون؛ آیا شما را از آبی پست و ناچیز نیافریدیم، سپس آن را در قرارگاهی محفوظ و آماده قرار دادیم تا مدتی معین، ما قدرت بر این کار را داشتیم، پس قدرتمند خوبی هستیم.»
دانشمندان جنین شناسی، امروز با مطالعات و مشاهدات دقیقی که از طریق فیلمبرداری های زنده از تحولات جنین به عمل آمده به این نکته رسیده اند که ترکیب اسپرم با اوول در بیرون رحم و دهلیزهای منتهی به آن صورت می گیرد، و بعد نطفه منعقد شده به سوی قرارگاه اصلی که رحم است پیش می رود، و بر دیواره آن می چسبد، در آیه فوق نیز به وضوح این معنی دیده می شود. نخست از آفرینش انسان سخن می گوید، سپس از قرار گرفتن او در قرارگاه رحم (توجه داشته باشید که «ثم» در لغت عرب معمولا برای ترتیب با مقداری فاصله به کار می رود) و به این ترتیب چیزی که از چشم همه دانشمندان در آن عصر و قرنهای بعد مستور بوده به وضوح در قرآن آمده است.
تعبیر به "قرار مکین؛ جایگاه امن و امان" نیز تعبیری است بسیار پرمعنی، که مسلما ابعاد آن در آن زمان ناشناخته بوده است و امروز ما می دانیم که چه نکات مهمی در آفرینش «رحم» به کار گرفته شده است که آن را به صورت مطمئن ترین جایگاه برای جنین در آورده است.
گذشته از پرده های سه گانه ای که از هر سو، جنین را احاطه کرده (پوست شکم مادر، ساختمان رحم، کیسه مخصوصی که جنین درون آن قرار دارد) هر جنینی در میان کیسه ای که اطراف داخل آن را آب لزجی فرا گرفته شناور است، و تقریبا در یک حالت بی وزنی بدون اتکاء بر چیزی، در آنجا قرار دارد، و بسیاری از ضربه هایی که از اطراف بر بدن مادر وارد می شود برای او قابل تحمل است، چرا که در واقع ضربه ها بر همان «کیسه آب» وارد می شود، نه مستقیما بر خود جنین و به تعبیر دیگر آن کیسه و محتوای آن را می توان یک دستگاه ضد ضربه نامید که مانند فنرهای نرم اتومبیل ضربه های سنگین موجها و دست اندازهای جاده را خنثی می کند، و از این گذشته نمی گذارد اعضای بدن جنین روی هم فشار بیاورد زیرا این فشار برای آن جسم لطیف، مسلما زیان آور است.
به علاوه سرما و گرمای خارج به آسانی به جنین منتقل نمی شود زیرا ناچار است از آن کیسه مملو از آب بگذرد و طبعا تعدیل می شود و به جنین می رسد، وگرنه ممکن بود با یک حمام گرفتن مادر با آب سرد یا گرم، وضع جنین به کلی مختل شود.
و با توجه با این امور است که مفهوم «قرار مکین» (جایگاه مطمئن و آرام) بر ما کاملا آشکار می گردد. نه تنها جنین جایگاه امن مناسبی در رحم دارد، بلکه این امنیت و ایمنی در مراحل تولد نیز ادامه دارد، و به گفته بعضی از مفسران جدید، آن ماده سیال مخصوص که جنین در آن شناور است، به هنگام تولد، سبب توسعه دهانه رحم و حتی ضد عفونی کردن مجرای عبور جنین می شود تا به راحتی و در نهایت امنیت از مجرایی که معمولا آلوده به انواع میکربها است بگذرد و سالم به دنیا آید.
این نکته نیز شایان اهمیت است، که قرآن مجید هنگامی که سلسله مراحل تکاملی جنین را بازگو می کند، در آیه 14 سوره مومنون می فرماید: «ثم خلقنا النطفة علقة فخلقنا العلقة مضغة فخلقنا المضغة عظما فکسونا العظام لحما ثم أنشأناه خلقا ءاخر فتبارک الله أحسن الخالقین‏؛ سپس "نطفه" را به صورت "علقه" (خون بسته) و "علقه" را به صورت "مضغه" (چیزی شبیه گوشت جویده) و "مضغه" را به صورت "استخوانهایی" در آوریم، سپس بر استخوانها "گوشت" پوشاندیم، و از آن پس آن را آفرینش تازه ای دادیم، پس بزرگ و پربرکت است خدایی که بهترین خلق کنندگان است.»
جالب این است که علم جنین شناسی، امروز ثابت کرده که وقتی جنین مرحله علقه و مضغه را پشت سر گذاشت، تمام سلولهای آن تبدیل به سلولهای استخوانی می شود، و بعد از آن تدریجا عضلات و گوشت روی آن را می پوشاند (این معنی با فیلمبرداریهای دقیق و پرهزینه ای که از تمام مراحل جنین به عمل آمده، نیز به ثبوت رسیده است) و این دقیقا همان چیزی است که در آیه فوق آمده که می فرماید: «مضغه را تبدیل به استخوان می کنیم، سپس لباس گوشت بر استخوانها می پوشانیم» و این یکی از معجزات علمی قرآن مجید است، چرا که در آن روز چیزی به نام علم «تشریح جنین» وجود نداشت، مخصوصا در حیطه جزیره عربستان که از ساده ترین مسائل علمی نیز خبری نبود.