راه تشخیص معجزه از سحر و علوم غریبه

هر موجودی که هستی او عین ذاتش نیست مخلوق خداست و همین مطلب معقول را دلیل نقلی تأیید می کند که: «الله خالق کل شیء؛ خداوند خالق هر چیزیست.» (زمر/ 62) و پیدایش هر پدیده بدون اذن خدا محال است. معجزه از لحاظ مقام ثبوت، آن پدیده خاصی است که خداوند اذن تحقق همتای آن یا برتر از آن را به طور عادی ندهد گرچه معجزات نسبت به یکدیگر گاهی مساوی یا برترند و در مقام اثبات میتوان چنین گفت: معجزه در هر عصر از جنس پیشرفته ترین رشته های علمی آن زمان است چنانکه سر تنوع اعجاز نیز چنین بیان شده است و چون مدعی نبوت با ارائه معجزه، تحدی کرده و مبارزه می طلبد، انگیزه ی همگان به منظور مقابله با او شوریده می شود و دواعی فراوان نیز برای شرکت در این پیکار اعتقادی برانگیخته خواهد شد و توده ی مردم به کارشناسان در آن رشته مراجعه میکنند، و این متخصصان صاحب نظرند که می توانند با تدبر در همه جوانب امر و استمداد از برخی مبادی تجربی در رشته مورد تخصص خویش، به خوبی از راه حدس دریابند که آنچه مدعی نبوت آورده است، گرچه ظاهرا شبیه بعضی از کارهای غیر عادی متخصصان در این زمینه است، لیکن تأمل کافی چنین نتیجه می دهد که اعجاز نبی هرگز از سنخ کار متخصصان نیست تا آنان یا دیگران به انتظار پیشرفت آن رشته ی تخصصی در آینده ی دور یا نزدیک بتوانند همانند کار او را انجام دهند؛ چنانکه ساحران فرعون، با تدبر در نحوه ی کار موسی کلیم (ع) فهمیدند که کار حضرت موسی از سنخ کار آنها نیست تا با پیشرفت رشته تخصصی سحر آنان یا متخصصان دیگر بتوانند همتای آن را بیاورند، لذا به حضرت کلیم (ع) ایمان آوردند و هرگونه خطری را برای صیانت دین الهی تحمل نمودند.
اگر شناخت معجزه به برهان عقلی مستند نباشد و به صرف خرق عادت بسنده شود هیچ گونه اعتمادی به آن نیست لذا گروه غیر متخصص که به موسای کلیم (ع) ایمان آوردند، چون در محور حس، حرکت می کردند نه در مدار عقل، همان طور که با مشاهده مار شدن عصا مؤمن شدند، به مجرد شنیدن بانگ گوساله مصنوعی، از دین موسی (ع) مرتد شدند و به سامری گرویدند غرض آنکه هم در مقام ثبوت برای معجزه معیار است و هم در مقام اثبات برای تشخیص آن معیار خاص وجود دارد؛ و همان طور که متخصصان در سایر امور، مرجع افراد غیر متخصصند، در تشخیص معجزه بودن چیزی نیز، افراد عادی به کارشناسان فرزانه آن رشته رجوع می کنند. و معیار تشخیص آن بر عهده ی متخصصان رشته ایست که آن رشته شبیه معجزه است و مدار تشخیص آنان نیز حدس قوی است که صلاحیت تشکیل قیاس برهانی را دارد لیکن در حد حدسیات نه اولیات. و چون معجزه بودن چیزی نشانه ی تصدیق الهی است از آن به عنوان "آیه" در نصوص دینی، اعم از قرآن و غیر قرآن، تعبیر می شود، یعنی علامت صدق نبوت و همان طور که هر موجود ممکن اعم از عادی یا غیر عادی آیت و نشانه ی توحید است، هر موجود غیر عادی شکست ناپذیر آیت و نشانه ی نبوت یا امامت آورنده ی آن است و این ویژگی شکست ناپذیری خود علامت اعجاز است که فرمود: «کتب الله لأغلبن أنا و رسلی؛ خدا مقرر داشته است که قطعا من و فرستادگانم پیروز گردیم.» (مجادله/ 21)